نوزادش به دنيا آمده بود، اما بعد از يك هفته هنوز هيچ كسي او را نديده بود. وقتي اقوام به ديدنش مي‌رفتند، بچه در اتاق ديگري بود و به بهانه اين كه بدخواب مي‌شود، اجازه نمي‌داد كسي او را ببيند تا اين كه بالاخره اين راز سر به مهر را با گريه فاش كرد؛ كودكش دچار شكاف لب و به قول خودش لب‌‌شكري بود و نمي‌خواست كسي او را ببيند.
هنوز هم مادران زيادي وجود دارند كه اطلاعات كمي در اين باره دارند و اگر فرزندشان با شكاف كام متولد شود، پيش از درمان كودك، بايد شكاف روح مادر و پدر التيام يابد تا بتوانند كودكشان را دريابند.
دكتر عبدالجليل كلانتر هرمزي، فوق‌تخصص جراحي پلاستيك و استاد دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، در گفت‌وگو با «جام‌جم» به چنين پدر و مادرهايي مي‌گويد: شكاف كام و لب، شايع‌ترين ناهنجاري‌هاي سر و صورت است و نبايد از آن بترسيد چون قابل درمان است. اين بيماري در تمام كشورهاي دنيا شيوع دارد، ولي در كشورهاي فقير از كشورهاي پيشرفته و در نژاد سفيدپوست بيشتر از سياه‌پوست است. در كل از هر 700 ـ 600 تولد زنده در كل دنيا يك نفر به شكاف لب و كام مبتلاست.
در دوران بارداري مراقب باشيد
دكتر كلانتر هرمزي مي‌گويد: گاهي سهل‌انگاري مادر باعث بروز اين عارضه در فرزندش مي‌شود. اگر خانمي در دوران بارداري داروهاي ضدتشنج و خواب‌آور، الكل و سيگار مصرف كند يا حتي در اتاقي كه دود سيگار باشد، تنفس كند، احتمال اين كه فرزندش با اين بيماري متولد شود، زياد است. به گفته وي، هر چه تعداد مبتلايان در خانواده بيشتر باشد، احتمال بروز شكاف لب در نوزاد بيشتر مي‌شود.
او ادامه مي‌دهد: ابتلاي مادر به عفونت‌هاي دوران بارداري مثل سرخك، سرخجه و عفونت ويروسي يا باكتريايي كه سيستم ايمني را مختل كند، بخصوص در سه ماهه اول، عامل ديگر بروز شكاف لب است. اين جراح پلاستيك عوامل ديگر بروز شكاف لب و كام را استرس و شوك در سه ماه اول بارداري و عوامل ناشناخته‌اي مثل جهش ژني بيان مي‌كند.
تاثير عوامل خطر فقط در 3 ماه اول
با توجه به اين كه فك و صورت در سه ماهه اول بارداري تشكيل مي‌شود، عوامل خطرساز فقط در اين زمان تاثير دارد. دكتر كلانترهرمزي مي‌گويد: اگر مواجهه با عوامل بروز اين بيماري بعد از 5 ـ 4 ماهگي اتفاق بيفتد، نمي‌تواند باعث بروز ناهنجاري شكاف لب و كام شود. در جنين، ناحيه لب و كام از ماه اول شروع به بسته‌شدن مي‌كند و در هفته 12 كامل مي‌شود. اگر عامل ناهنجاري قبل از هفته چهارم اثر بگذارد، لب تشكيل نمي‌شود و شكاف بيشتر خواهدبود. هر چه عامل زودتر اثر بگذارد، اثرش شديدتر است.
درمان؛ اول والدين بعد كودك
درمان اين عارضه بايد بلافاصله بعد از تولد آغاز شود، اما قبل از آن و حتي پيش از تولد نوزاد، والدين او هم بايد از نظر رواني درمان شوند و آموزش بينند وگرنه كارها خوب پيش نمي‌رود، بنابراين پزشك بايد اطلاعات كافي به آنها بدهد.
دكتر كلانترهرمزي معتقد است: مهم‌ترين نكته‌اي كه بعد از تولد نوزاد بايد به آن توجه شود، مساله تغذيه اوست و اگر اطلاعات والدين در اين زمينه ناكافي باشد، كودك دچار مشكل خواهدشد. شير مادر براي اين بچه‌ها بهترين است و حتما بايد فوق‌تخصص تغذيه آنها را زيرنظر بگيرد.
او بهترين زمان جراحي شكاف لب را براساس استاندارد جهاني تا سه ماه بعد از تولد و مناسب‌ترين زمان جراحي شكاف كام را يك سالگي مي‌داند.
البته به گفته اين فوق‌تخصص جراحي زيبايي و پلاستيك، گاهي نمي‌توان از اين قانون پيروي كرد: در مواردي كه شكاف لب خفيف است و لب از هم جدا نيست، مي‌توان درمان را به تعويق انداخت، ولي وقتي شكاف خيلي وسيع است، ممكن است پايه بيني و جلوي فك تشكيل نشده باشد و از قانون سن مناسب سه ماهگي براي جراحي لب و يك سال براي جراحي كام تبعيت نمي‌كند و جراحي بايد زودتر انجام شود.
مشكلاتي كه با شكاف لب و كام مي‌آيند
بچه‌هايي كه دچار انواع شديد شكاف لب و كام هستند، ممكن‌است دچار عفونت گوش شوند چون اگر كام شكاف داشته باشد، «شيپور استاش» كه در ناحيه حلق باز مي‌شود، تحت‌فشار قرار مي‌گيرد و احتمال عفونت گوش مياني بيشتر مي‌شود، بنابراين اين كودكان بايد تحت‌نظر متخصص گوش و حلق و بيني و جراح پلاستيك شكاف لب و كام باشند.
اين استاد دانشگاه توضيح مي‌دهد: اگر شكاف خيلي وسيع و قطعات لب و كام از هم دور باشد و تغذيه مشكل‌‌دار شود، بايد با متخصصان ارتودنسي هم مشورت شود تا در صورت لزوم قالب‌هايي درست شود كه تغذيه كودك بهتر انجام گيرد.
با همكاري جراح و متخصص ارتودنسي، دستگاهي كه دوطرف لب را به هم نزديك‌تر مي‌كند نيز در دهان كودك كار گذاشته مي‌شود تا بتوان اين دو تكه را راحت‌تر ترميم كرد. او تاكيد مي‌كند: افراد دچار شكاف لب و كام كه جراحي شده‌اند، بايد تا سنين 18 ـ 16 سالگي به علت احتمال رشد نكردن ناحيه مياني صورت، تحت نظر باشند.
اگر درمان به تعويق بيفتد، چه مي‌شود؟
دكتر كلانتر هرمزي به اين پرسش اين‌گونه پاسخ مي‌دهد: اگر جراحي به تعويق بيفتد، در ناحيه اطراف لب تاثير مي‌گذارد چون اگر عضلات حلقوي لب بالا و پايين كه شكل صورت را تشكيل مي‌دهد، سريع ترميم نشود، بدشكلي ايجاد مي‌شود و روي فك و پايه پره بيني تاثير منفي مي‌گذارد. در اين صورت براي اصلاح ناهنجاري به عمل‌هاي تكميلي متعدد نياز است.
اين فوق‌تخصص جراحي زيبايي به پدر و مادرها هشدار مي‌دهد درمان كودك خود را جدي بگيرند: در ناحيه كام، مخصوصا كام نرم كه مسوول تكلم است، اگر درمان تا قبل از دو سالگي انجام نشود، حافظه گفتاري كودك تشكيل نمي‌شود و حتي بعد از عمل هم گفتار مشكل خواهدداشت. گاهي هم فاصله دو قطعه كام زياد و نزديك كردنش سخت‌تر مي‌شود.
او در مورد باقيماندن جاي عمل روي صورت نيز مي‌گويد: هر چه شكاف لب وسيع‌تر باشد، جوشگاه بيشتري ايجاد مي‌شود. از طرفي هر چه عمل در سن كمتري انجام شود، ميزان جوشگاه كمتر خواهد بود.
سقط جنين مبتلا؛ هرگز
دكتر كلانتر هرمزي در پايان به نكته مهم ديگري اشاره مي‌كند: امروزه معمولا بعد از پنج ماهگي با سونوگرافي و بررسي جنين مي‌توان نوع و شدت شكاف لب و كام را تشخيص داد و قبل از به دنيا آمدن نوزاد به مادر توصيه‌هايي داشت، اما از آنجا كه اين بيماري درمان‌پذير است و منافاتي با حيات ندارد و بيشتر اين كودكان از لحاظ هوشي با ديگر اعضاي جامعه تفاوتي ندارند، سقط جنين مبتلا جنبه علمي و شرعي ندارد.