بررسی علل گوشه گیری دانش آموزان و ارائه راهکارهایی برای درمان آن

 فرانک همت زاده دستگردی
مراقب سلامت استان چهارمحال و بختیاری
امروزه نظام تعلیم و تربیت هر جامعه زیربنای توسعه اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی آن جامعه به شمار می رود . بررسی عوامل پیشرفت جوامع پیشرفته نشان می دهد که همه این کشورها از آموزش و پرورش توانمند ، مؤثر و کارآمد برخوردارند. نهاد آموزش و پرورش عهده دار ایجاد زمینه مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادها و توانایی های افراد است . بدیهی است که رسیدن به این هدف مستلزم برنامه ریزی های وسیع ، جامع و حساب شده با توجه به اهداف عمومی آموزش و پرورش هر جامعه است . [1]  
  کودکان سرمایه های ارزشمند و سازنده آینده جامعه هستند.
آموزش و پرورش در دوره کودکی که زمان شکل گیری شخصیت و ایجاد عادات مختلف و پیشگیری از بروز مشکلات است، آینده فرد و جامعه را بنا
می نهد و مسیر حرکت مملکت را مشخص می‌سازد، توجه به مسائل و مشکلات کودکان باعث پیشرفت و ترقی جامعه می شود و غفلت در رفع مشکلات آنان، خسارت جبران ناپذیری به بار می آورد.
     گوشه گیری، واکنشی است که باعث می شود کودک از نظر اجتماعی منفرد باقی بماند و فاقد مهارت های لازم برای سرگرمی و تفریح باشد . معمولا گوشه گیری و انزوا در دانش آموزان به گونه ای است که موجب عدم ارتباط دانش آموز با همسالان خود و محیط اطراف می شود. این افراد از علاقه خود به اطرافیان می کاهند و معمولا از داشتن دوستان صمیمی محروم می شوند. دانش آموزی که منزوی و گوشه گیر است، در فعالیت های دسته جمعی شرکت نمی کند و تمام اوقات خود را با تنها دوست خود سپری می کند.
این فکر مدام ذهن کودک یا نوجوان منزوی را درگیر می کند که اگر در جمع قرار بگیرد دیگران به سؤال پرسیدن در مورد مشکل او می پردازند. به همین خاطر سعی می کند از حضور در جمع فرار کرده و به غیبت های طولانی خود ادامه می دهد. بودن در کلاس و تحمل فضای آن برای دانش آموز گوشه گیر بسیار دشوار است و به دنبال فرار از این محیط می باشد. این افراد دوستان بسیار کمی دارند و به راحتی نمی توان اعتماد آن ها را به دست آورد. [2]
گوشه گیری زمانی حالت بیماری پیدا می کند که فرد از آمیزش با جمع و همنوعان  بیزار و بیمناک  باشد. در این مورد اگر گوشه گیری به موقع درمان نشود به پیدایش حالات روانی شدید و افسردگی منجر می شود. ولر و ولر  (2000) در تحقیقی به این نتیجه رسیدند که گوشه گیری زود آغاز کودکی به میزان 60 تا 70 درصد خطر تداوم افسردگی در بزرگسالی را افزایش می دهد. کودکانی که نتوانند با دیگران ارتباط متقابل برقرار کنند دچار گوشه گیری می شوند که موجب توجه بیشتر افراد بزرگسال به کودک شده در نتیجه موجب تقویت مثبت «خجالتی» در کودک می شود.[3]
گوشه گیری با یک سلسله علائم متعدد و به هم پیوسته همراه است.
 1 . علائم و نشانه های گوشه گیری
 به طور کلی از مهم ترین علائم کم رویی دانش آموزان می توان به موارد زیر اشاره کرد: [2]
ناتوانی در برقراری ارتباط با معلمان و دوستان
کناره گیری از دیگران در مواقع نیاز
احساس خستگی، بی حوصلگی و نگرانی نسبت به آینده
پذیرش وضع موجود و عدم اعتراض به آن
تسلیم شدن در برابر خواسته های اطرافیان
محدود ساختن همه جنبه های زندگی
گریز از فعالیت های مهم اجتماعی و به تأخیر انداختن انجام کارها
ناتوانی در بیان افکار و احساسات
درگیری و تنش با اطرافیان
تمایل به درون گرایی و دوری از اجتماع
زودرنجی و داشتن نگرشی منفی نسبت به جامعه و اطرافیان
عقب ماندن از درس ها و مطرح نکردن اشکالات درسی
بی ثباتی و از این شاخه به آن شاخه پریدن
2 . عوامل مؤثر بر انزوا و گوشه گیری دانش آموزان
 برخی از مهم ترین دلایل گوشه گیری در کودکان عبارتند از:
تحقیر شدن دانش آموز در جمع و شکست های پیاپی
داشتن فشارهای روانی و عدم امنیت در محیط خانه و مدرسه
بی توجهی خانواده نسبت به او و محرومیت از محبت خانواده
ابتلا به بیماری های فیزیولوژیک و داشتن نقص عضو
محدودیت زیاد توسط خانواده و کنترل های شدید تربیتی
واهمه از رویارویی با حقایق
تنش ها و مشکلات خانوادگی
تنبیه دانش آموز توسط خانواده و محرومیت از محبت والدین
3 . راهکارهایی برای مقابله با گوشه گیری در دانش آموزان
 انزوا در دانش آموزان بیشتر با دوری و کناره گیری از گروه همسالان اتفاق می افتد. به همین خاطر بخش زیادی از درمان باید ارتباط دانش آموز را با همسالان خود افزایش دهد : [2]
از آن جا که گوشه گیری اجتماعی نشانه وجود مشکلات پیچیده و زیر بنایی در کودکان است، مشاهده دقیق رفتارهای دانش آموزان در موقعیّت کلاسی و اوقات تفریح و شناسایی دانش آموزان مشکل دار، مهمترین اقدامی است که انتظار می رود معلّمان و مربیّان انجام دهند، آموزش مهارت برقراری روابط اجتماعی به دانش آموزان در اغلب موارد به کاهش رفتار گوشه گیری کمک می کند.
بسیاری از دانش آموزان به ویژه کودکان گوشه گیر با مهارت های دوست یابی و اصول برقراری ارتباط، نحوه صحبت کردن، تماس چشمی با فرد مقابل، طرز نشستن، توجّه به عواطف دیگران و... آشنا نیستند. معلّمان می توانند با در نظر گرفتن فعّالیّت های گروهی برای دانش آموزان، زمینه ای را فراهم کنند تا کودک گوشه گیر ارتباط و همکاری بهتری با همکلاسی های خود داشته باشد. در صورتی که شرکت در فعّالیّت های گروهی با راهنمایی و تشویق معلّمان همراه باشد، دانش آموز انگیزه بیشتری برای شرکت درگروه پیدا میکند و به تدریج نگرش همسالان نسبت به او تغییر خواهد کرد. این شیوه برخورد، اعتماد به نفس کودک گوشه گیر را نیز بهبود می بخشد، تعیین مسئولیت های هر چند کوچک و جزیی برای دانش آموزان گوشه گیر در کلاس درس و در نظر گرفتن پاداش های مناسب برای انجام دادن صحیح کارها، اعتماد به نفس آنها را تقویت می کند. به تدریج می توان فعّالیّت های مهمتری را به آنها واگذار نمود، کودکان گوشه گیر هم مانند دانش آموزان عادی توانایی ها و ویژگیهای مثبت شخصیّتی دارند امّا غالباً این توانمندیها را کم اهمّیّت و بی ارزش می دانند معلّمان می توانند نقاط قوّت و ضعف دانش آموزان را در دروس و فعّالیّت های مختلف شناسایی کرده و با برجسته کردن قوّتها و توانایی های درسی و غیر درسی، به آنها کمک کنند تا در مسیر درستی گام بردارند و احساس موفّقیّت نمایند. همواره به یاد داشته باشیم موفّقیّت، اعتماد به نفس را بالا می برد و اعتماد به نفس خوب، موجب موفّقیّت های بیش تری می شود. [4]
◀ منابع
طالب زادگان ، میترا ؛ (1378) ، بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موفق ، شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان خوزستان
 فلاح ، بهجت ؛ (1401) ، آنچه باید درباره گوشه گیری و انزوا در
دانش آموزان بدانیم https://arga-mag.com/957314
شفیع آبادی،عبدالله، (1375) ، راهنمایی ومشاوره کودک،چاپ پنجم
مهریار،مهدی، (1370) ، بهداشت روانی