انفعال بیش از حد در قفقاز جبران ناپذیر است

سیر تحولات در قفقاز جنوبی و تحرکات جمهوری آذربایجان در این منطقه به گونه ای رقم می خورد که ادامه این روند می تواند به شدت امنیت و ژئوپلوتیک ایران در این منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.
در دو جنگ گذشته میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، واکنش ما به این تحولات توأم با صبر استراتژیک بوده که به خصوص در آخرین درگیری میان این دو کشور در سال 2020 سکوت و عدم واکنش ما موجب میدان داری علنی ترکیه و حمایت نیمه پنهان اسرائیل از دولت باکو شد.
بازپس گیری مناطقی که مد نظر جمهوری آذربایجان بود منجر به آتش بسی گردید که تضمن کننده آن استقرار نیروهای صلح روسی و ترکیه بود. اما با وقوع جنگ اوکراین و نیاز شدید روسیه به حضور 2هزارنیروی مستقر در مناطق مورد مناقشه میان آذربایجان و ارمنستان، به یکباره شاهد تغییر رویه دولت الهام علی اف به پشتوانه اردوغان بودیم که چشم طمع به مناطق حساس ارمنستان دوختند.
گذرگاه "زنگزور" که در نوار مرزی شمال غربی ایران قرار دارد به عنوان یکی از مهمترین کریدورهای ترانزیتی زمینی محسوب می شود که می تواند قفقاز جنوبی را به دریای سیاه و اروپا متصل کند و همچنین در پتانسیل های نهفته خود قدرت اتصال شرق به غرب جهان را داراست. اما جمهوری آذربایجان با حمله نظامی اخیر خود درصدد گرفتن این منطقه از ارمنستان و تبدیل آن به گذرگاهی تحت مالکیت خود و یا حداقل آن را تبدیل به گذرگاهی بین المللی نماید.
این اقدام آذربایجان در مسیر منافع ترکیه بوده و با گرفتن گذرگاه زنگزور عملاً مرز ایران و ارمنستان از بین می رود و ایران عملاً هم مرز با آذربایجان خواهد شد!. در مفاد منعقد شده در آتش بسی که در سال 2020 میان باکو و ایروان اجرا شد،‌ایران موافقت خود با دسترسی آذربایجان به ترکیه و دریای سیاه از این گذرگاه را اعلام کرد، اما نسبت به خارج شدن اختیار و مالکیت سرزمینی آن از کشور ارمنستان مخالفت نمود.
این مسئله را چندی پیش رجب طیب اردوغان نیز بیان داشت و علناً اعلام کرد که "مسئله ما در زنگزور با ایران است نه ارمنستان!". این اظهارات اردوغان بیانگر این مسئله است که اساساً ترکیه به دنبال ایجاد یک هژمونی سیاسی و قومیتی برای خود در منطقه قفقاز جنوبی است.
روند کنونی تحرکات نظامی آذربایجان که با پشتوانه ترکیه و اسرائیل انجام می شود،‌درصدد برهم زدن موقعیت جغرافیایی و مرزی در منطقه قفقاز جنوبی است. اگر گذرگاه مرزی زنگزور از مالکیت ارمنستان خارج شود، عملاً دیگر ایران دسترسی خود از طریق این کشور به دریای سیاه را از دست خواهد داد و باید مناسبات خود را با جمهوری آذربایجان هماهنگ کند!.
جدای ازمناسبات فرهنگی و تاریخی که ایران با ارامنه داشته و بدور از تعصباتی که مناطق قفقاز جنوبی را بخشی از خاک ایران و یا حداقل حوزه نفوذ فرهنگی قلمداد می کند،‌ باید به خطرات امنیتی موجود در این رویه توجه ویژه داشت.
از بین رفتن مرزهای ما با ارمنستان به منزله نفوذ دستگاه های اطلاعاتی و جاسوسی تل آویو تا پشت مرزهای شمالی تلقی می شود. اندیشه های نوعثمانی اردوغان برای تحقق رویای امپراطوری ترک موجب تشدید تنش و افزایش قدرت درمیان جریان های تجزیه طلب و شعله ور کردن آتش قومیت گرایی در این مناطق خواهد گردید. درمورد آسیب های اقتصادی آن نیز همین قدرکافی است که ایران را از یک کریدور ترانزیتی و عملاً نقش پل ارتباطی غرب و شرق جهان حذف خواهد کرد.
به همین چند دلیل ساده حذف یک همسایه مرزی و جایگزین شدن آن با کشوری که طی سال های اخیر به حیات خلوت دشمنان ایران تبدیل شده قابل پذیرش نیست.
طرح این مسائل از باب انتقادات و انتظاراتی است که به دستگاه دیپلماسی و نهادهای امنیتی و نظامی کشور وارد است که چرا واکنش و ورود موثری به تحولات در قفقاز ندارند. از دست رفتن گذرگاه زنگزور به منزله ازدست رفتن قفقاز جنوبی برای ایران و ورود ترکیه به میدان قدرت در این منطقه و افزایش تصاعدی تهدیدات امنیتی و قومیتی در مرزهای شمالی می باشد.