چله‌ای که سنت‌ها را زنده نگه می‌دارد

شب چله از دیرباز به‌عنوان شب صله‌رحم، محبت‌ها و حرمت گذاشتن به بزرگترها مطرح بوده است، شب‌نشینی در خانه پدربزرگ‌ها به‌دلیل احترام و حرمتی که ایرانی‌ها برای پدران و مادران قائلند، انجام می‌شود.
به گزارش ايسنا، یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است. خانواده‌ها در شهرستان اسفراین و بام و صفی‌آباد در شب چله، با شب‌نشینی در خانه ریش‌سفیدان و بزرگان فامیل و خوردن شیرینی و آجیل و میوه زمان را سپری می‌کنند. در شب چله معمولاً شامی فاخر مانند قورمه، آش و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه، انار، کدو پخته و چغندرقند را مهیا و دور هم سرو می‌کنند.
خوردن هندوانه اهمیت خاصی دارد، چون معتقدند هر کسی در این شب هندوانه بخورد در فصل زمستان در برابر سرما و بیماری مصون خواهد بود، در شب چله سرو تنقلات، قصه‌گویی بزرگان خانواده و گرفتن فال حافظ رایج است.
شب چله در روستاهای سطح شهرستان اسفراین حال و هوای دیگر دارد. در روستاهای گردشگری و تاریخی رویین، سرچشمه و اردغان، دهنه اجاق، جهان، بام و ... مراسم شب چله به‌صورت ویژه برگزار می‌شود و خوراکی‌های خاص، مراسم خاص و با آداب ویژه‌ای برگزار می‌شود.
یکی از این آیین‌ها و رسوم
شب چله در اسفراین، چله بردن برای عروس است که این هدیه تقریباً همواره به نام عروس و به کام خانواده عروس است. در بیشتر روستا مانند گذشتگان، ذبح گوسفند و قورمه کردن گوشت را انجام می‌دادند و میوه‌های فصل را به‌تدریج تهیه می‌کردند و در محل‌هایی از خانه که سردتر از بقیه اتاق‌ها بود، به شکل «آونگ» یا آویز نگهداری می‌کردند تا در شب چله و در طول زمستان مصرف کنند. نگه‌ داشتن کدو و هندوانه روی کاه در کنار آونگ کردن برخی میوه‌ها مثل انگور از روش‌های نگهداری خوراکی‌های این شب در نبود یخچال بوده که در بیشتر روستاهای اسفراین همچنان مرسوم است.
همچنین رسم است که در سمت روستا سرچشمه و اردغان در شب‌های چله، برف‌ با شیره انگور مخلوط و سرو می‌شد. برشته کردن گندم یا گندم تف داده‌شده یکی دیگر از آجیل‌های شب یلداست که بیشتر در سمت روستاهای ترک‌نشین و همچنین کرمانج رواج دارد. خانواده‌هایی هم که عزادار بودند در این شب به خانه دیگر اقوام دعوت می‌شدند تا در شادی و سرور آن‌ها شرکت کنند و غم از دل بزدایند.
مردم روستاهای دهنه اجاق و جان در ایام چله به جمع‌آوری هیزم می‌پرداختند، این هیزم‌ها را برای  پخت غذا شب چله و همچنین آتش روشن در محوطه حیاط و جمع‌ شدن اهلی خانه در اطراف آن و زغال آن برای گرم نگه‌ داشتن کرسی که با لحاف پشمی پوشانده می‌شد، استفاده می‌شد.
هنرمندان، شاعران و نوازندگان خراسان شمالی از گذشته در شب یلدا هنرنمایی می‌کردند، آنهایی که صدایی نیکو دارند و دست‌شان هم به ساز می‌رود، در این شب آوازهای کهن را که اغلب به زبان‌های کرمانجی و ترکی سروده
شده است، می‌خوانند و می‌نوازند.
بخشی از حفاظت از میراث‌ فرهنگی ناملموس مانند شب چله برعهده مردم است. بزرگان ما در طول هزاران سال این وظیفه را با برگزاری درست و دقیق با سنت‌ها و آیین‌هایی مثل شب چله انجام داده‌اند و امروز با وجود
ثبت جهانی چله/یلدا هنوز تا معرفی مطلوب آن در سطح جهانی و تبدیل آن به فرصت طلایی گردشگری راه بلندی در پیش است.
آیین کهن و باستانی شب «چله/یلدا» آذر ماه سال ۱۴۰۱ به‌عنوان نوزدهمین میراث‌ فرهنگی ناملموس ایران به‌شکل مشترک با افغانستان در فهرست جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.