سقوط آزاد فرش ايراني از عرش!

فرش ايراني، براي كشور ما تنها يك محصول و كالاي توليديِ صِرف نيست و نماد فرهنگ و تاريخ ماست و دقيقا به دليل ويژگي‌هايي چون طراحي خاص و نحوه بافت و انتخاب رنگ كه درهم تنيده با فرهنگ و تاريخ ماست، فرش ايراني در طول ساليان گذشته بازار جهاني پرطرفدار  و داغي داشت؛ چنان‌چه ميزان فروش فرش ايراني در بازارجهاني در سال 73 به بالای دو میلیارد دلار رسید؛ همين امر نشان مي‌دهد كه مي‌شد با توجه بيشتر به تامين زيرساخت‌هاي مناسب‌تر،اين كالاي مهم فرهنگي-اقتصادي را ارتقا داد و بخشي از نيازهاي مالي كشور را تامين كرد و اقتصاد كشور را از تك‌محصولي نجات داد. اما آن‌چه در اين ميان اتفاق افتاده اين است كه از آغاز دهه ۱۳۸۰ تا نیمه دهه ۱۳۹۰، میانگین صادرات فرش ایران به
 ۴۵۰ میلیون دلار در سال رسيد. سقوط همین مقدار از صادرات به ارقام فاجعه‌بار سال گذشته و سه ماهه نخست سال جاری، را بايد يك هشدار جدي در اين زمينه تلقي كرد؛ فرش ايران در حال از دست‌دادن بازار جهاني است. بر اساس آمار سهم ایران از بازار جهانی فرش دستباف از 51 درصد به 8 درصد رسیده؛ کاهشي 88 درصدی در سه سال گذشته!
بي‌تردید شدت‌گرفتن و تداوم تحریم‌ها و نيز اپیدمی کرونا در این واپس‌نشینی چشمگیر مؤثر بوده‌اند. اما نمي‌توان تنها اين دو عامل را در سقوط ارزش فرش ايراني مقصر دانست؛ زيرا پاي واقعيت‌هاي ديگري نيز درميان است. يكي از مهم‌ترين دلايل در مورد از دست‌دادن بازارهاي جهاني، نه فقط در زمينه فرش، كه در مورد اغلب كالاهاي خاص ايراني مانند زعفران و خرما، عدم آگاهي لازم در رابطه با الزامات دادوستد بین‌المللی است. در اقتصاد ایران و به‌ویژه اقتصاد روستایی، فرش در طي دوره بسیار طولانی یکی از کانون‌های مهم اشتغال‌زای کشور بوده و معیشت میلیون‌ها خانوار را تأمین کرده. اين كالا  با داشتن ارزش افزوده بالا، براي توليد به سرمایه‌گذاری کلان نیاز ندارد، اما در عين‌حال از توان اشتغال‌زایی و ظرفیت صادراتی زيادي برخوردار است.
توان اشتغال‌زایی، یکی از برگ‌های برنده صنعت فرش دستباف ماست. حتی امروز، به‌رغم از نفس افتادن این هنر-صنعت، حدود يك ميليون بافنده فرش در كشور فعال‌اند و اگر دیگر دست‌اندرکاران این صنعت را، از مراحل اولیه تولید گرفته تا فروش به مصرف‌کننده (واحدهای تأمین مواد اولیه، رنگرزان، طراحان و نقاشان، فروشندگان، صادرکنندگان و غیره...)، به‌حساب آوریم، تعداد دست‌اندرکاران فرش دستباف به دو میلیون نفر می‌رسد. بنابراين در داخل كشور، ظرفيت‌هاي توليد اين كالاي اقتصادي-هنري كاملا وجود دارد، اما شوربختانه، اينك كشورهايي چون افغانستان، هند و تركيه، با تقليد از طرح و نقش و شيوه بافت فرش ايراني، بازارهاي جهاني را در دست گرفته‌اند. نتيجه آن‌كه براساس آمارهای گمرک ایران، ارزش صادرات فرش دستباف ایران (به‌جز گلیم) در 11ماهه امسال حدود 64 میلیون
 و 277 هزار دلار بوده که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال 98 کاهش 1.1 درصدی و در مقایسه با قبل از شروع تحریم‌ها یعنی 11 ماهه سال 96 کاهش 88 درصدی را نشان می‌دهد. براساس آمارهای بین‌المللی، حجم کل صادرات جهانی فرش دستباف در حدود 828 میلیون دلار است که سهم ایران از این بازار در حال حاضر به حدود 7.8 درصد رسیده است.