پديده‌اي چند بعدي با چندين متولي!

يكي از مشكلات عمده كلان‌شهرها به‌ويژه تهران، حضور معتادان در سطح شهر است، به گونه‌اي كه آنان را در هر ساعت از شبانه روز، مي‌توان در كوچه‌ها و خيابان‌هاي به‌خصوص در مناطق جنوبي شهر ديد كه به تنهايي يا در دسته‌هاي چندنفري، دور هم جمع شده و مشغول مصرف مواد و يا خريد‌وفروش هستند. گاهي هم ديده مي‌شود كه برخي از آنان بي‌حال و خمار در گوشه‌اي كز كرده و بي‌خبر از عالم، چهره شهر را مخدوش كرده‌اند.
سازمان‌ها و نهادهاي مختلفي متولي جمع‌آوري معتادان متجاهر هستند؛ متجاهر به اين معنا كه فرد معتاد عمدا يا سهوا به مصرف مواد مخدر در انظار عمومي مي‌پردازد؛ كاري كه به هرحال به دور از شئونات اخلاقي و عرف جامعه است. اما از آن‌جا كه اغلب معتادان متجاهر، خانه و سروساماني ندارند و از سوي خانواده رانده شده‌اند، به ناچار در كوچه و خيابان پراكنده و معضلي شده‌اند براي شهر در اين روزهاي كرونايي.
 شيوع كرونا و پراكنده شدن معتادان در سطح شهر!
يكي از مشكلاتي كه موجب افزايش حضور معتادان متجاهر در سطح شد، شيوع بيماري كوويد19 است كه موجب تعطيلي مراكز نگهداري معتادان شد. سرپرست سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری با انتقاد از تصمیم تعطیلی مراکز نگه‌داری معتادان مي‌گويد: ۱۲ هزار معتاد متجاهر در سطح شهر تهران پراکنده شده‌اند. شهـرداری تهران نزدیک به 6هزار ظرفیت برای نگهداری معتادان متجاهر ایجـاد كرده، پلیس می‌تواند روزانه پانصد نفر را جمع‌آوری و پس از غربال‌گری به کمپ‌های ترک اعتیاد معرفی كند.
سرپرست سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران گفته است: صراحتاً می‌گویم تصمیم تعطیلی مراکز ماده ۱۶ و ۱۵ براساس مصوبه کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر عجولانه بود. در همان زمان که به تعطیلی این مراکز نگهداری اقدام شد، مرکز مهر سروش با ۶۰۰ نفر مددجو فعال بود و حتی یک مورد ابتلاء در آن مشاهده نشده است. در حال حاضر در گرم‌خانه‌های شهر تهران ۲۳۰۰ نفر را نگه‌داری می‌کنیم و یک مورد ابتلاء به کرونا هم نداشتیم.وی با بیان این‌که قریب به ۱۲ هزار نفر معتاد متجاهر در شهر تهران پراکنده شده‌اند، گفت: همکاران ما روزی ۶۰۰ نفر را
جمع آوری کرده و به مراکز نگهداری منتقل می‌کنند اما بیش از این از عهده ما خارج است.
 متولي اصلي ساماندهي معتادان متجاهر كيست؟
تا همين سه سال پيش تعداد معتادان متجاهر چيزي در حدود 7 هزار نفر بودند، اما آمار و ارقام جديد گوياي آن است كه امسال اين عدد از 15 هزار نفر هم عبور كرده است و اين نشان مي‎دهد كه تهران با بحران مديريت معتادان متجاهر مواجه است. هر از گاهي مي‎شنويم كه نهادي يا سازماني در حال جمع‎آوري و ساماندهي اين افراد است. اين افراد گاهي در گرم‎خانه‎ها اسكان داده مي‎شوند، گاهي به كمپ‎ها هدايت مي‎شوند و گاهي هم در زندان فشافويه نگهداري مي‎شوند. اما ابتدا بايد به‌طور صريح مشخص شود كه متولي اصلي اين افراد در جهت ساماندهي و جمع‌آوري از سطح شهر كدام نهاد يا سازمان است.
رئیس مجمع نمایندگان استان تهران مي‌گويد:
«تهران مدیران قوی و کارآمدی دارد اما لازم است این افراد کنار یکدیگر بنشینند و خالصانه و بدون توجیه جلو بیایند، در این صورت در حل مشکلات پایتخت موفق خواهیم بود.»
 اول: استانداري و شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر
طبق مصوبه سال گذشته مجلس، وظیفه ایجاد مراکز و کمپ‌های ترک اعتیاد با استانداری و شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر است اما يك نماینده مردم تهران در مجلس مي‌گويد تاکنون جای استانداری به‌عنوان متولی خالی بوده است؛ بهزیستی، مجلس، شهرداری و شورای شهر در مورد این موضوع ورود و صحبت کرده‌اند اما کسانی که مسئولیت اصلی دارند کمتر صحبت می‌کنند و پای کار می‌آیند.» همين نماينده و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس به اردوگاه 10 هزار نفره‎ای اشاره مي‌كند كه قراربود براي اسكان معتادان متجاهر اختصاص يابد، اما اينك به زندان تبديل شده! از سوي ديگرکمپ شفق هم تعطیل شده، در حقیقت وضعیت کمپ‌های ترک اعتیاد بسیار اسف‌بار است و با این وضعیت شرایط خوبی برای جمع آوری معتادان وجود ندارد.
در عين حال ستاد مبارزه با مواد مخدر و استانداری به دلیل مدیریت استان تهران بايد بپذيرند كه متوليان اصلي ساماندهي اين افراد هستند و بايد پاي كار بيايند و اين متجاهران را كه اغلب كارشان به كارتن خوابي كشيده شده از سطح شهر جمع كرده و در كمپ‌هاي ويژه مستقر كنند.
 دوم: فرماندار تهران و معتادان متجاهر
فرماندار تهران خود را به پاي كار رسانده و مي‌گويد با تاکید بر ادامه روند اجرای طرح جمع‌آوری معتادان متجاهر تا پاکسازی کامل تهران بیش از ٧٠٠٠ نفر از این افراد در يك ماه اخير را از سطح شهر تهران جمع‌آوري شده‌اند. فرماندار تهران مي‌گويد بسیاری از مناطق تهران به‌ویژه محله هرندی از حیث وجود معتادان متجاهر پاک‌سازی شده است. فرماندار تهران اضافه مي‌كند كه اين طرح تا پاک‌سازی کامل شهر تهران ادامه خواهد داشت والبته معتادان متجاهر مبتلا به کروناویروس در محلی جدا از مراکز ماده 16 نگهداری و قرنطینه خواهند شد. فرماندار تهران مي‎گويد:«كارعملياتي  جمع‌آوری معتادان متجاهر توسط نیروی انتظامی انجام می‌شود و سازمان بهزیستی نیز کار نگه‌داری را برعهده دارد؛ بی‎تردید تست کرونا از معتادان متجاهر انجام خواهد شد و در اجرای طرح نیروهای دانشگاه های علوم پزشکی نیز حضور
دارند.»
 ماده 16 چيست؟
ماده 16، يك ماده بسيار پر طول و تفصيل است در رابطه با جمع آوري، نگهداري و ترك و درمان معتادان متجاهر. ماده‌اي پر از بند و تبصره، كه پرداختن به آن به تنهايي فرصتي خاص مي‌طلبد. اما به‌طور بسيار مجمل و خلاصه موضوع ماده 16 مراكز نگهداري، درمان و كاهش آسيب معتادان است. در اين ماده چند اصطلاح خاص تعريف شده اند از جمله قانون- قانون مبارزه با موادمخدر با اصلاحات و الحاقات بعدي آن- ستاد- ستاد مبارزه با موادمخدر موضوع ماده (33) قانون- درمان- به مداخلاتي گفته مي‌شود كه با استفاده از الزام قانوني در چارچوب قوانين اعمال مي‌گردد تا منجر به تغيير رفتار اعتيادي در فرد شود- گواهي-گواهي صادره از سوي مراكز مجاز موضوع ماده (15) قانون مبني بر اين‌كه فرد در حال دريافت خدمات درمانو كاهش آسيب مي‌باشد- مدت مقرر-دوره زماني كه در اجراي ماده (16) قانون توسط مقام قضايي براي نگهداري معتاد تعيين مي‌شود-
 سوم: مديريت درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با موادمخدر
به گفته مديركل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با موادمخدر، معتادان تزریقی و دارای رفتار پرخطر از جمله مراجعان مراکز کاهش آسیب گذری (DIC) هستند، که قرارشده این مراکز داروی متادون و بسته‌های بهداشتی و کاهش آسیب این بیماران را به‌صورت هفته‌ای به مراجعین ارائه دهند تا نیاز نباشد این افراد روزانه به مراکز DIC مراجعه داشته باشند و نیاز به اقامت و تجمع معتادان در مراکز کاهش آسیب گذری (DIC) نباشد؛ یعنی معتادان این اقلام را به‌صورت سرپایی دریافت کنند و در مرکز توقف نداشته باشند.وي در مورد بیماران معتادی که مقیم مراکز ماده 16 هستند مي‌گويد قرار شده بیماران مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا یا دارای علائم این ویروس، فعلاً ترخیص نشده و در مراکز قرنطینه شوند، این دسته افراد جدا از سایر معتادان که فاقد علامت هستند، نگه‌داری خواهند شد، توسط پزشک مرکز مرتباً مورد معاینه قرار گرفته و مادامی که دارای علائم بیماری باشند، بنا به پیشنهاد تیم درمان و با اخذ مجوز مقام قضائی در مرکز قرنطینه خواهند شد تا پس از اطمینان از عدم ابتلا به ویروس و بهبودی علایم و با ارائه آموزش‌های لازم و پس از اخذ مجوز قضائی ترخیص خواهند شد.
 چهارم: رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ
 به گفته رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ بحث معتادان یک آسیب اجتماعی است که مردم و مسئولان را  بسیار ناراحت کرده است و پرداختن به این موضوع از اولویت‌های کاری در تمامی دستگاه‌ها است.
وي چنين ادامه مي‌دهد:«پرداختن به موضوع مبارزه با مواد مخدر انجام فرآیند خاصی را می‌طلبد که تمام دستگاه‌ها باید به آن ورود کنند تا این موضوع مرحله به مرحله انجام شود.رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر فاتب با بیان این‌که در بخش مقابله، پلیس وظیفه ایفای ماموریت دارد، گفت: در حوزه درمان بخش‌های مختلفی مانند وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران و تهران و شهید بهشتی طبق پروتکل‌های ابلاغی از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری موظف به همکاری با سایر سازمان‌های متولی ازجمله بهزیستی و پلیس هستند.»
 پنجم: شهرداری
سازمان بهزيستي همكاري شهرداري را در رابطه با
جمع آوري معتادان متجاهر و نيز اجرای طرح ارتقای کیفیت زندگی در منطقه12 و حذف آسیب‌های اجتماعی از چهره پایتخت مطلوب مي‌داند:« تا زمانی که سازمان‌ها همگی با هم مشارکت نداشته باشند، شهرداری در روند اجرای این طرح دست تنها خواهد بود.» وي با تأکید بر این‌که طبق قانون سازماندهی معتادان متجاهر ماده16 برعهده ستاد مبارزه با مواد مخدر است گفته در تلاش هستیم تقسیم کاری بین سازمانی به وجود آید تا وظایف هر سازمان مشخص شود.
 يك مشكل: کاهش مراکز، افزایش معتادان
مراکز ترک اعتیاد اخوان واقع درشهریار، کمرد در جاجرود و شفق در کهریزک مراکزی بودند که تا مدتی پیش فعالیت داشتند. اما به دلیل بروز برخی مشکلات 2مرکز تعطیل شده و تنها مرکز اخوان با ظرفیت حدود 500 نفر مشغول فعالیت است.این در حالی است که آمار نشان می‌دهد تعداد معتادان متجاهر پایتخت از سال91تا 94، بیش از دوبرابر افزایش یافته.
يك نماينده مجلس در این خصوص می‌گوید: «نیروی انتظامی عنوان کرده مشکلی برای جمع‌آوری معتادان در کمترین زمان ندارد، قوه قضاییه هم حکم اعزام به زندان یا مرکز ترک اعتیاد را به سرعت صادر می‌کند اما مرکز ترک اعتیادی وجود ندارد.»!
 محدودیت در پذیرش افراد جدید در کمپ‌ها
رئیس کمیته پیشگیری از بیماری‌های واگیردار بهزیستی استان تهران با اشاره به دستورالعمل‌هایی مبني بر محدود شدن پذیرش افراد جدید و ملاقات با افراد در کمپ‌ها مي‌افزايد:
«این اقدامات برای شکستن چرخه انتشار ویروس انجام می‌شود. هم‌چنین تمام مراکز موظف‌اند یک تا دو اتاق خود را به‌عنوان قرنطینه اختصاص دهند تا در صورت مشاهده افراد مشکوک آن‌ها را به اتاق‌های مذکور انتقال داده سپس به مراکز بهداشت منتقل کنند. کمپ‌های ماده ۱۵ (درمان معتادان خود معرف) نیز مانند کمپ‌های ماده ۱۶ (درمان معتادان متجاهر) پذیرش ندارند! به گفته وي در مراکز ماده ۱۵ و ۱۶ حدود ۲۰ هزار معتاد نگهداری می‌شود، مدت حضور افرادی که به‌صورت خود معرف قبل از شیوع ویروس کرونا برای ترک اعتیاد به کمپ‌ها مراجعه کردند، تمدید شده و در مراکز قرنطینه شده‌اند.
 تا اطلاع ثانوي پذيرش نداريم!
رئیس سازمان مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران با بیان این‌که شرایط بهداشتی و نگهداری افرادی بی‌خانمان باید ارتقا پیدا کند گفت: خوشبختانه در گرمخانه‌های شهرداری تاکنون موردی از کرونا دیده نشده است اما وقتی برخی مراکز دیگر تعطیل می‌شود حجم معتادین افزایش پیدا کرده است و برخی از این افراد راغب هستند تا به مراکز ما بیایند. ما هم نمی‌دانیم وضعیت بهداشتی این افراد به چه صورت بوده است و همه این‌ها برای ما تبدیل به چالش شده
 است.
رئیس کمیته پیشگیری از بیماری‌های واگیردار سازمان بهزیستی کشور با تاکید بر این‌که فقط بهزیستی مراکز ماده ۱۵  دارد، افزود: تا اطلاع ثانوی پذیرش جدیدی در این مراکز نداریم.مراکز ماده 15 به مراکز تحت نظارت بهزیستی جهت نگهداری، درمان و کاهش آسیب اختیاری یا داوطلبانه اختصاص دارد.
مدیرکل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور هم مي‌گويد مراکز ترک اعتیاد تا حد امکان پذیرش جدید ندارند مگرآن‌که مورد خاص و ویژه‌ای باشد.
 معتاد متجاهر؛ پديده‌اي چندبعدي و لزوم حضورهمه دستگاه‌هاي ذيربط
پدیده‌ اعتیاد و نيز معتاد متجاهر، پديده‌اي چند بعدي است و همين مسئله موجب مي‌شود كه حضور تمام دستگاه‌ها و سازمان‌هاي ذيربط در كنار يكديگر و با قدرت وارد اين
ماجرا شوند. يك معتاد متجاهر، علاوه بر معتاد بودن، بي‌خانمان است، بيماري‌هاي خاصي دارد، نياز به ترك و درمان دارد، نياز به بازتواني و ورود به فضاي جامعه و كار و اشتغال دارد و... تمامي اين مسائل در كنار دلیل لزوم همکاری نمایندگان تمام دستگاه‌های مرتبط با اين مسئله برای رفع اين مشكل اجتماعي است. موفقیت در حوزه‌ آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد، با اقدامات یک دستگاه اجرایی حاصل نمی‌شود.
 استاندار تهران
انوشیروان محسنی بندپی با اشاره به لزوم جمع‌آوری معتادین متجاهر مي‌گويد:« با توجه به این‌که مهلت نگهداری معتادین متجاهر بر اساس مصوبات قبلی بین سه تا شش ماه بوده و امکان تمدید نگهداری آن‌ها نبود، بعضی از مراکز نگهداری نسبت به رهاسازی معتادین متجاهر اقدام کردند.
از سوی دیگر در اسفندماه نیز به سبب شیوع بیماری کرونا، جمع‌آوری و پذیرش معتادین متجاهر متوقف شد که این امر سبب شد با خیل زیادی از معتادین متجاهر در سطح شهر تهران و شهرستان‌ها مواجه شویم.در اين رابطه  به ستاد ملی کرونا پیشنهاد دادیم که مهلت نگهداری معتادین در مراکز نگهداری تمدید شود که با موافقت ستاد ملی مبارزه با کرونا
۳ تا ۶ ماه دیگر این مهلت قابل تمدید شد، از سوی دیگر کمیته درمان مقابله با کرونا را متقاعد کردیم نسبت به جمع‌آوری و نگهداری معتادین رها شده اقدام کنند.
استاندارتهران چنين ادامه مي‌دهد:«تقسیم کاری صورت گرفته که بر اساس آن جمع‌آوری معتادین متجاهر بر عهده نیروی انتظامی باشد و انتقال معتادین به مراکز نگهداری با همکاری شهرداری انجام شود. از آن‌جا که تصمیم قبلی مبنی بر جمع آوری روزانه ۵۰ معتاد متجاهر بود تصمیم بر آن شد که این تعداد به روزانه ۱۰۰ نفر افزایش پیدا کند تا در مدت کمتری نسبت به جمع‌آوری افراد آسیب‌پذیر اقدام و چرخه انتقال بیماری کرونا توسط این افراد قطع شود.
 دو قرنطینه برای نگهداری از معتادان متجاهر
طبق اعلام رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا در تهران محلی برای نگهداری و قرنطینه معتادان متجاهر در نظر گرفته شده است.برای جمع‌آوری و نگهداری معتادان متجاهر در این برهه از زمان، نیاز به دو قرنطینه داریم؛ اول قرنطینه برای افرادی که فاقد علائم بیماری کرونا هستند و دوم، قرنطینه افرادی که به این بیماری مبتلا هستند.
وی تصریح کرد: در این راستا قرار شد سازمان زندان‌ها قرنطینه‌ای را برای افرادی که فاقد علائم هستند، در اختیار بگذارد که این قرنطینه در زندان فشافویه بوده، اما به دلایل نامعلوم، ناگهان سازمان زندان‌ها همکاری‌اش را با پلیس برای نگهداری معتادان قطع کرده است.
به گفته رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا، پس از این عدم هماهنگی، بهزیستی مکان‌های خود را در اختیار پلیس برای ساماندهی این معتادان قرار داده است.
 اما درعمل: بهزیستی را تنها گذاشتند
معاون دفتر اعتیاد درمان و پیشگیری سازمان بهزیستی می‌گوید: بهزیستی محدودیتی برای نگهداری از معتادان در کمپ‌ها ندارد ضمن این‌که ما کمپ‌های بسیاری در اختیار داریم که هنوز ظرفیت زیادی برای حضور افراد معتاد دارند؛ اما سازمان‌های دیگر، بهزیستی را تنها گذاشته‌اند.هزینه‌ نگهداری هر معتاد در این کمپ‌ها هم که جای خود دارد چراکه به طور میانگین نگهداری هر معتاد روزانه بین 10 تا 11 هزار تومان برای سازمان بهزیستی آب می‌خورد.
معاون دفتر اعتیاد درمان و پیشگیری سازمان بهزیستی معتقد است که در بحث جمع‌آوری معتادان از آغاز کار در دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر دستگاه‌های مختلف، وظایفی را برعهده گرفتند که اجرای این طرح نیز بر عهده بهزیستی قرار گرفت و قرار بود همه دستگاه‌ها وظایف محول شده را اجرایی کنند؛ اما بعد از مدتی از اجرای این طرح اقداماتی که هم اکنون دستگاه‌هایی مانند وزارت بهداشت و نیروی انتظامی انجام می‌دهد نشان می‌دهد که تمام آن‌ها کار را به بهزیستی محول کرده‌اند که این موضوع نگران کننده است.علی‌رغم تفاهم نامه با دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر که تمامی وظایف در آن عنوان شده اما به نظر می‌رسد، دستگاه‌ها نظر دیگری دارند و با ورود بهزیستی به تعهدات‌شان عمل نمی‌کنند و حتی هزینه‌های طرح را نیز بر دوش بهزیستی می‌گذارند.
 ماجراي هزينه و فايده و تمام!
به گفته معاون درمان اعتیاد بهزیستی، وزارت بهداشت براساس تفاهم‌نامه مذکور قرار بود معتادان متجاهری که دارای بیماری‌هایي غیر از اعتیاد هستند را درمان و هزینه‌های آن‌ها را تقبل کند اما در حال حاضر وزارت بهداشت عنوان می‌کند که اجرای این طرح مصوبه هیات دولت می‌خواهد و هزینه‌های درمان را به بهزیستی نمی‌دهد در حالی‌که این اعتبار برای سازمان در هیچ جای بودجه دیده نشده است.