خط ‌قرمز اکولوژیک شکست؛ زاگرس در آشفتگی اقلیمی

بیماری زوال، خشکسالی، ریزگرد، چرای بی‌رویه و زغال‌گیری ترکیبی از فشارهایی را تشکیل داده‌اند که بلوط‌های هزارساله زاگرس و لرستان را به نقطه شکست رسانده است.
لرستان، قلب تپنده زاگرس، امروز با بحرانی روبه‌روست که از سال‌ها پیش آرام‌آرام شکل‌گرفته و چنان شتاب گرفت که اکنون از سطح هشدار نیز گذشته است. جنگل‌های بلوط، ستون فقرات تاب‌آوری اکولوژیک منطقه، بیش از هر زمان دیگری آسیب‌پذیر شده‌اند. گزارش‌ها نشان می‌دهد حدود ۵۶۰ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط در لرستان دچار زوال هستند و برخی منابع این رقم را تا ۱.۲ میلیون هکتار نیز برآورد کرده‌اند؛ عددی که اگرچه نیازمند پایش دقیق‌تر است، اما به‌خوبی گستردگی تهدید را نشان می‌دهد.
 بحران پنهانی به نام «فرسایش خاک» محسن تیزهوش کارشناس حوزه محیط ‌زیست لرستان در گفت‌وگو با  مهر، اظهار داشت: بیماری زوال، خشکسالی، ریزگرد، چرای بی‌رویه و زغال‌گیری ترکیبی از فشارهایی را تشکیل داده‌اند که بلوط‌های هزارساله را به نقطه شکست رسانده است.
وی گفت: با ضعف پوشش جنگلی، توان خاک برای نگهداشت آب و کنترل رواناب کاهش‌یافته و چرخه طبیعی سرزمین مختل شده است.
این کارشناس حوزه محیط ‌زیست لرستان در ادامه سخنان خود با بیان اینکه در پسِ این زوال جنگلی، بحرانی پنهان‌تر جریان دارد و آن هم فرسایش سریع خاک است، افزود: بر اساس داده‌های رسمی، مراتع لرستان هر سال حدود ۲۰ تن در هکتار خاک از دست می‌دهند؛ رقمی که لرستان را به یکی از کانون‌های حساس فرسایش در کشور تبدیل کرده است.
تیزهوش، بیان داشت: گزارش‌هایی نیز از افزایش هفت‌برابری نرخ فرسایش در زاگرس سخن می‌گویند.
وی با بیان اینکه فرسایش خاک، به معنای ازدست‌رفتن حاصلخیزی، کاهش نفوذپذیری زمین، تشدید رواناب و ایجاد بستری برای سیلاب‌های شدید است، تصریح کرد: مهم‌تر اینکه این آسیب برخلاف پوشش جنگلی، در بازه کوتاه جبران‌پذیر نیست؛ بازسازی خاک فرسوده به دهه‌ها زمان نیاز دارد.
 از تشکیل کانون‌های داخلی گردوغبار تا زغال‌گیری بلوط‌ها
این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان، ادامه داد:با تضعیف پوشش گیاهی، بخش‌هایی از لرستان وارد مرحله‌ای از «بیابانی شدن اکولوژیک» شده‌اند.
تیزهوش با تأکید بر اینکه ریزگردها که روزگاری پدیده‌ای وارداتی از مرزهای غربی بودند، اکنون خود محصول تخریب داخلی نیز هستند، گفت: گردوغبار منافذ برگ بلوط را مسدود می‌کند و به تضعیف درختان دامن می‌زند؛ در مقابل، کاهش جنگل‌ها خود کانون‌های تولید گردوغبار را فعال‌تر این حلقه بسته، سرعت تخریب و کاهش تاب‌آوری سرزمین را چندبرابر کرده است.
وی بیان داشت:در کنار تغییرات اقلیمی، فشار انسانی بر منابع طبیعی استان نیز سهم بزرگی در وضعیت امروز دارد. وجود حدود ۴.۸ میلیون واحد دامی در مراتع لرستان یعنی فشار چندبرابری نسبت به ظرفیت طبیعی منطقه. چرا درختچه‌ها و نهال‌های جوان را نابود می‌کند و اجازه باززایی طبیعی جنگل را نمی‌دهد.
این کارشناس حوزه محیط‌ زیست لرستان، تصریح کرد: زغال‌گیری هرچند پنهان و گاه محدود هنوز از عوامل فعال نابودی درختان بلوط است و نقش منفی آن در تضعیف پوشش جنگلی آشکار است. این چرخه تخریب، تا زمانی که معیشت جایگزین و مدیریت مشارکتی ایجاد نشود، متوقف‌شدنی نیست.
 چشم‌انداز نیم‌قرن آینده اصلاً امیدوارکننده نیست
تیزهوش، گفت:الگوی جدید بارش در لرستان نشان می‌دهد باران‌ها دیرتر، کوتاه‌تر و شدیدتر از گذشته رخ می‌دهند؛ الگویی که در چارچوب تغییر اقلیم جهانی کاملاً قابل‌انتظار است.اما ظرفیت اکولوژیک فعلی لرستان برای مواجهه با چنین بارش‌هایی پایین آمده است.
وی تأکید کرد:خاک فرسایش‌یافته، جنگل کم‌رمق و شیب‌های برهنه، همگی شرایطی را می‌سازند که در آن بارش‌های شدید به‌سرعت به رواناب و سیلاب تبدیل می‌شوند؛ بنابراین احتمال بروز سیلاب‌های ناگهانی در سال‌های آینده بالا است، به‌ویژه اگر احیای پوشش گیاهی و آبخیزداری جدی گرفته نشود.
این کارشناس حوزه محیط ‌زیست لرستان، ادامه داد: آینده لرستان بسته به انتخاب‌های امروز ما است. اگر روند فعلی ادامه یابد، چشم‌انداز نیم‌قرن آینده اصلاً امیدوارکننده نیست: کاهش گسترده جنگل‌های بلوط، تشکیل کانون‌های داخلی گردوغبار، افزایش سیلاب‌های مخرب، بحران آب، افت شدید کشاورزی و مهاجرت وسیع از روستاها. لرستان ممکن است بخشی از ظرفیت زیستی خود را برای همیشه از دست بدهد.