ایران جذاب‌ترین مسیر در نقشه راه صادرات گاز ترکمنستان است

جواد اوجی، وزیر نفت به‌تازگی اعلام کرده که قرارداد واردات گاز ایران از ترکمنستان به‌زودی امضا می‌شود. او گفته است که ایران ظرفیت دریافت روزانه ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز را به‌منظور واردات و انتقال در مرزهای خود دارد.
فریدون برکشلی، تحلیلگر بازار انرژی معتقد است با توجه به تحولاتی که در بازار جهانی گاز با تحریم آمریکا علیه روسیه شکل گرفته است، ایران می‌تواند جذاب‌ترین مسیر در نقشه راه صادرات گاز ترکمنستان و کریدور انتقال گاز روسیه، ترکمنستان و هریک از کشورهای آسیای‌میانه باشد.
به گفته او، تأمین بخش مهمی از امنیت عرضه انرژی در سال‌های آینده در دالان میانی مابین آسیای‌میانه و خلیج فارس یعنی ایران رقم می‌خورد.
گفت‌وگوی شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) با فریدون برکشلی را در ادامه می‌خوانید:
 همکاری‌های گازی ایران و ترکمنستان در دولت سیزدهم وارد مرحله‌ تازه‌ای از روابط میان دو کشور شده است، تعمیق این روابط میان دو کشور چقدر اهمیت دارد؟
ترکمنستان هم مانند ایران دارای ذخایر بزرگ گاز طبیعی است و همواره در تلاش بود تا مسیری مناسب برای انتقال گاز خود به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی یابد، البته ترکمنستان با تعدادی از کشورهای همجوار هم قراردادهای انتقال گاز طبیعی دارد. ایران هم در مسیر فعال‌سازی دیپلماسی گازی نوین خود از این ادغام‌گرایی استقبال می‌کند.
ایران گاز دریافتی از ترکمنستان از طریق سرخس را در بخش‌های شرقی مصرف و در شرایط فصلی، گاز مازاد خود را به کشورهای همسایه مانند ترکیه و عراق صادر می‌کند، البته حجم گاز وارداتی تا حدی متغیر است. در قرارداد جدید بر اساس حجم لوله موجود، روزانه ۹۰ میلیون مترمکعب است.
این را هم باید اضافه کنم که موضوع قراردادهای گازی بسیار فراتر از آمد و رفت دولت‌هاست. در ایران و در پایتخت‌های مرتبط، مدت زمان امضای قراردادهای گازی به‌طور کلی ۲۰ ساله و بیشتر است، بنابراین امضای این قراردادها محدود به عمر دولت‌ها نیست.
امنیت انرژی برای همه کشورها مهم و بلکه حیاتی است. در ایران مسئولان گذشته ما بیشتر نفت‌محور به گاز نگاه کرده‌اند، یعنی تصمیم‌گیران نفتی و طراحان دیپلماسی نفتی، برای گاز هم تصمیم‌گیری کرده‌اند. دیپلماسی گاز، مقوله متفاوتی است. اهداف، بلندمدت و راهبردی هستند.
در بخش نفت هم شرکت‌های بزرگ ملی نفت، نگرش‌های بلندمدت دارند، اما صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله، همیشه راهبردی و بلندمدت است. گاهی قراردادهای راهبردی در مجالس کشورهای طرف قرارداد بررسی و تصویب می‌شوند تا پایبندی به آنها الزام‌آور باشند.
 ارزیابی شما از امضای قرارداد واردات گاز ایران از ترکمنستان چیست؟
بخش مهمی از ذخایر گاز طبیعی جهان در منطقه آسیای‌ میانه و قفقاز جای دارد، اما کشورهای دارنده آن ذخایر جملگی ممالک محصور در خشکی هستند، بنابراین برای این کشورها و از جمله ترکمنستان مهم است که مسیرهای امنی برای انتقال و ترانزیت گاز خود داشته باشند. در نقشه راه صادرات گاز ترکمنستان، مسیر ایران جذاب‌ترین به‌شمار می‌رود. ایران کشور پهناوری با جغرافیای آب‌وهوایی متنوع و فصول مصرف متفاوت است. مقدار مصرف ایران در مناطق مختلف کشور و در فصل‌های مختلف سال تا ۳۵ درصد بین حداکثر و حداقل تفاوت دارد.
می‌بینیم در فصل‌هایی از سال، ایران واردکننده خالص و در دوره‌هایی صادرکننده خالص می‌شود، بنابراین برای ایران داشتن قراردادهای بلندمدت گازی با همسایگان و از جمله ترکمنستان، اهمیت بالایی دارد. در دوره‌هایی این گاز به مصرف داخلی می‌رسد و در مقاطعی سوآپ و صادر می‌شود.
 با توجه به تحولاتی که در بازار جهانی گاز به‌دلیل تحریم‌های روسیه اتفاق افتاده است، ایران می‌تواند چه نقشی در تجارت جهانی گاز ایفا کند؟
روسیه  بازار گاز خود را به‌طور تقریبی به سبک و سیاق گذشته از دست داده است. حتی در صورت پایان جنگ اوکراین، روسیه و اروپا به شرایط روابط گازی گذشته بازنمی‌گردند. نقشه انرژی منطقه و بخش مهمی از جهان تغییر کرده، اما تأمین گاز اروپا، یک نیاز همیشگی است. اروپا متوجه می‌شود وقتی در شبکه ناباکو، ایران را دور زد، بهای آن چقدر سنگین است. امنیت انرژی از اصول مهم و شناخته‌شده همه کشورهای مصرف‌کننده است. این حقیقت تلخ را اروپا حالا متوجه شده که ناچار است گاز آمریکا را با چهار برابر قیمت پیشین از آمریکا وارد کند.
ایران می‌تواند کریدور انتقال گاز روسیه، ترکمنستان و هریک از کشورهای آسیای میانه باشد. به‌خوبی به یاد دارم که این موضوع در نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های منطقه‌ای (اکو) در سال ۲۰۱۲ هم مطرح شد، اما هرگز عملیاتی نشد.
 شما از جمله مدافعان کریدورسازی انرژی در منطقه هستید، آیا می‌توان امیدوار بود که بتوانیم شاهد ایجاد کریدور گاز در منطقه باشیم؟
کریدورهای گاز برای همه کشورها اعم از عرضه‌کننده اولیه تا مصرف‌کنندگان نهایی و در مسیر امنیت ایجاد می‌کند. برای عرضه‌کننده بزرگی مانند ایران، انتقال و صادرات گاز اقتدار منطقه‌ای را به همراه می‌آورد. ایران حدود ۳۹ هزار کیلومتر خط لوله انتقال گاز در اختیار دارد. این یک زیرساخت عظیم است. این زیرساخت برای انتقال گاز هم منشأ منافع اقتصادی و ژئوراهبردی است. این درست است که غفلت‌های زیادی داشته‌ایم، اما حالا هم فرصت‌های خوبی فراهم آمده که لازم است با نگاه بلندمدت مورد توجه قرار گیرد.
یکی از مراجع مهم و اصلی قیمت‌گذاری گاز در دنیا، هاب هنری (Henry Hub) در ایالت لوییزیانای آمریکاست. در واقع همانند برنت دریای شمال برای گاز است. به اعتقاد بنده کشورهای منطقه با حمایت ایران می‌توانند با تبدیل شدن به یک قطب گازی، مرجع قیمت‌گذاری منطقه را پایه‌گذاری کنند. سهم کشورهای منطقه در عرضه گاز طبیعی جهان در سال ۲۰۲۱ معادل ۳۸ درصد بوده است. مجموعه آسیای‌ میانه (بدون احتساب روسیه)، ۱۰۰ میلیارد مترمکعب در سال و ایران ۲۰۰ میلیارد مترمکعب در سال عرضه گاز داشته‌اند.
با احتساب چنین سهمی از عرضه جهانی گاز کشورهای منطقه می‌توانند یک مرجع قیمت‌گذاری گاز که حافظ منافع جمعی کشورها باشد را برپا کنند. در شرایطی که جغرافیای سیاسی گازی بخش مهمی از جهان دستخوش تحولات مهمی شده، مناسب و به‌موقع است که ایران وارد عرصه سیاست‌گذاری گازی شود.
 چگونه می‌توان چنین هابی را در منطقه ایجاد کرد؟
آمریکا با تسلیحاتی کردن انرژی هم‌اکنون حدود یک‌چهارم ذخایر انرژی جهان را به تحریم گرفته است. نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران، ونزوئلا و روسیه تحت تحریم قرار دارند و همین سیاست، امنیت انرژی جهان را مورد تهدید جدی قرار داده است.
در شرایطی که ژئوپولیتیک انرژی جهانی دستخوش تغییرات مهمی شده، با توجه به ظهور نظم نوین انرژی و گازی منطقه‌ای و گازی لازم می‌آید که مجمع جهانی صادرکنندگان گاز که دبیرخانه آن در دوحه قطر قرار دارد، نقش مهم و مؤثرتری در نقشه جغرافیای سیاسی گازی دنیا عهده‌دار شود. جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان از اعضای مؤسس مجمع جهانی صادرکنندگان گاز هستند و یک مورد مثال‌زدنی از همکاری‌های بلندمدت گازی به‌شمار
می‌آیند.
تأمین بخش مهمی از امنیت عرضه انرژی در طول سال‌های آینده در دالان میانی بین آسیای‌ میانه و خلیج فارس یعنی ایران رقم خواهد خورد. همکاری میان کشورها لازم است فراتر از سوآپ و ترانزیت گاز باشد. تقاضای جهانی برای گاز طبیعی در افق ۲۰۳۵ تا ۱.۵ برابر افزایش خواهد یافت. تمرکز بر منطقه ما زیاد خواهد بود. کشورهای منطقه در سپهر همکاری در سرمایه‌گذاری، تبادلات فنی و تعاملات گسترده می‌توانند به‌منظور منافع خود و تأمین امنیت انرژی اروپا نقش مؤثری عهده‌دار شوند.