«حاشیه نشینی» ابرچالش تبریز

*محمدرضا علی اشرفی
شهر تبریز به عنوان یکی از بزرگترین کلانشهرهای کشور با مشکل و ابرچالش «حاشیه نشینی» روبه رو است به طوری که نیم میلیون نفر در این کلانشهر در مناطق حاشیه‌ای سکونت دارند.
حاشیه نشینی همواره یکی از معضلات جوامع شهری به حساب می‌آید که با خود مشکلات بی شماری را از نظر امنیت، اشتغال، مسائل فرهنگی و اجتماعی به بار می‌آورد.
متأسفانه افرادی که از روستاها و یا شهرهای کوچک‌تر مهاجرت می‌کنند و یا به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی به ویژه مساله گرانی مسکن نمی‌توانند در مراکز شهرها سکونت داشته باشند، در شهرهای اقماری یا شهرک‌هایی که فاصله اندکی با شهرها دارند، سکنی می‌گزینند .
آنچه بیش‌از پیش باید مورد توجه قرار گیرد، این است که پیدایش معضلی به نام حاشیه‌نشینی که در گذشته فقط در کلان شهرها دیده می‌شد، امروزه به شهرهای کوچک نیز سرایت کرده و آسیب‌های اجتماعی نظیر فقر، بیکاری و اختلاف طبقاتی را به دنبال داشته است.
 سکونت ۸۵ درصد حاشیه نشینان آذربایجان شرقی در حاشیه شهر تبریز
آذربایجان شرقی حدود ۴ میلیون نفر جمعیت دارد که حدود ۶۰۰ هزار نفر از این جمعیت در مناطق حاشیه و بافت ناکارآمد زندگی می‌کنند. این استان متأسفانه مدت‌هاست با معضل حاشیه‌نشینی دست و پنجه نرم می‌کند؛ شکل گیری حاشیه نشینی در شهر تبریز نیز به سال‌های پیش برمی گردد.
نکته جالب توجه اینکه کلانشهر تبریز به تنهایی با حدود دو میلیون نفر جمعیت یعنی نصف جمعیت استان، بیش از ۵۰۰ هزار نفر یعنی حدود ۸۵ درصد حاشیه نشینان استان را در خود جای داده است. وقوع زمین لرزه‌ای در حدود ۶ ریشتر و یا بالاتر می‌تواند جان نیم میلیون نفر را در تبریز به خطر اندازد.
به گفته استاندار آذربایجان شرقی در سطح شهر تبریز بیش از ۵۰۰ هزار نفر حاشیه‌نشین و قریب به ۱۰۰ هزار نفر نیز در چهار شهر دیگر استان سکونت دارند و ۷۰ محله حاشیه نشین در استان وجود دارد که ۱۸ محله در تبریز و مابقی در بقیه شهرستان‌ها است.
به گفته عابدین خرم اقدام اساسی برای این محلات شروع شده؛ مهاجرت معکوس آنها به حوزه روستایی که اشتغال و کشاورزی استان باید اقتصادی شود و
مقاوم سازی مسکن آنها و مسکن جدیدی که باید ساخته شود، از اقدامات دولت است که ۷۰۰۰ مسکن در داخل استان ساخته می‌شود همچنین خیابان کشی، احداث مرکز بهداشت و برطرف کردن نیازهای متناسب با هر منطقه در حال ساخت است.
 ساماندهی حاشیه نشینی و بافت فرسوده نیازمند بازآفرینی شهری است
رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تبریز نیز در گفت و گو با مهر اظهار داشت: حاشیه نشینی ابرچالش شهری دنیا است و نه تنها در ایران و تبریز، بلکه در کل دنیا وجود دارد، اگر آمار و ارقام را مرور کنیم، متوجه می‌شویم از ۸ و نیم میلیارد جمعیت کره زمین یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر حاشیه نشین، زاغه نشین و کپرنشین هستند و سکونگاه‌های غیر رسمی با عناوین مختلف توصیف شده‌اند.
فریدون بابایی اقدم ادامه داد: در تبریز شرایط توپوگرافی تعیین کننده بوده و اکثراً در دامنه کوه‌ها و تپه‌ها زندگی کرده و توپوگرافی در شکل گیری مناطق حاشیه نشین نقش مهمی دارد و اگر وضعیت زمین ساختی را نیز در نظر بگیریم، نگرانی ما بدتر می‌شود.
وی افزود: از ۸۵ میلیون نفر جمعیت کشور ۲۴ میلیون نفر حاشیه نشین هستند و در خانه‌های غیر استاندارد در حاشیه شهر و بافت‌های فرسوده سکونت دارند که در شهرهای مختلف این وضعیت متفاوت بوده و سهم حاشیه نشینی متفاوت است.
بابایی اقدم خاطرنشان کرد: از یک میلیون و ۸۰۰ نفر جمعیت تبریز ۲۵ الی ۳۰ درصد
حاشیه نشینان را تشکیل می‌دهند که بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر است که به استثنای محلات محدود مانند پارک بزرگ و حیدرآباد که عامل توپوگرافی نقش نداشته، در بقیه چون ضلع جنوبی اتوبان پاسداران و ضلع شمالی کسایی تمامی شاخصه‌های حاشیه نشینی نقش  دارد.وی گفت: نگران کننده‌تر از آن ساخت و ساز غیر مجاز است و حاشیه نشینی و بافت فرسوده نیازمند بازآفرینی شهری هستند و اگر از آنها به عنوان ابر چالش شهری یاد می‌کنیم باید دغدغه بزرگ ما باشند.