از دست رفتن بازارهای انرژی و استراتژیک همسایگان

درعرصه تجارت از هر دری که وارد شویم تحریم ها را در مقابل خود می بینیم. البته باید اذعان داشت که ما در برخی موارد اصلا درب های تجارت را نمی گشاییم تا مشکلات آن را تدبیرکنیم. بازار انرژی برای ایران به عنوان کشوری که از دارندگان عظیم منابع انرژی فسیلی است، حضور در بازارهای بین المللی و تثبیت حضور در عرصه جهانی ضرورتی استراتژیک است.
طی روزهای گذشته انتقال گاز دریای خزر از طریق آذربایجان و ترکیه به اروپا خبری بود که بار دیگر داغ پرونده های معطل مانده و منتفی شده انتقال گاز ایران به اروپا و همسایگان تازه کرد. ما در پروسه صادرات گازمان با دو چشم انداز دور و نزدیک مواجهیم. چشم انداز دور ایران همان انتقال گاز به اروپاست که در این مسیر حضور ترکیه به عنوان رقیب فرصت طلب و بعضاً کارشکن موانعی را برای آن ایجاد کرده و به طور طبیعی سعی کرده خود را به عنوان بازیگر اصلی در انتقال گاز به اروپا معرفی کند و در این مسیر با برنامه ریزی و هزینه های سنگین، موفق هم بوده است. ورود نظامی و دیپلماتیک ترکیه در منطقه شمالی و برهم زدن مناسبات سنتی در آذربایجان و ارمنستان، نمونه نادر جا ماندن ایران از بازار انرژی و مناسبات آن است.
اما در چشم انداز کوتاه مدت با انبوهی از پرونده ها و تجربه مذاکرات با همسایگان جنوبی و شرقی و غربی مواجهیم که هیچ کدام به سرانجام نرسیده و آنهایی هم که از گاز ما استفاده می کنند واردات خود را کاهش داده اند و درصدد جایگزینی هستند ویا به دنبال گاز ارزان با بازپرداخت طولانی مدت هستند.
یکی از قدیمی‌ترین مذاکرات ایران برای صادرات گاز، مذاکره با امارات متحده عربی بود که از سال ۱۳۷۶ آغاز و درنهایت این مذاکرات به امضای قرارداد کرسنت در سال ۱۳۸۱ منجر شد. طبق این قرارداد با ساخت خط لوله‌ای از میدان سلمان به امارات مقرر شد گازهای همراه میدان نفتی سلمان از مخزن مشترک با ابوظبی به میزان ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز صادر شود که این قرارداد اجرایی نشد.
مذاکره با کویت پرونده دیگر گازی ایران بوده که از سال ۱۳۸۱ آغاز شد. در این راستا، دو تفاهم‌نامه تا ۹ آذرماه سال ۱۳۸۲، امضاء شد که طبق آن باید از سال ۲۰۰۵ سالانه حداقل سه میلیارد مترمکعب گاز به کویت صادر می‌شد. متاسفانه این تفاهم‌نامه نیز تاکنون اجرایی نشده است.
دو سال بعد از آغاز مذاکرات با کویت برای صادرات گاز، توافق‌نامه صادرات گاز از ایران به عمان در ۲۵ اسفندماه سال ۱۳۸۳ امضاء شد. طبق این قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز به عمان باید تا سال ۲۰۰۸ با ۳۰ میلیون مترمکعب آغاز و در سال ۲۰۱۲ به ۷۰ میلیون مترمکعب می‌رسید، اما این قرارداد نیز تاکنون اجرا نشده است.
یکی دیگر از مذاکرات گازی ایران با بحرین بود که از سال ۱۳۸۶ آغاز شد. بحرین خواستار خرید روزانه یک میلیارد مترمکعب گاز از ایران بود، اما این مذاکرات تاکنون نیز به نتیجه نرسیده است.  صادرات گاز به پاکستان و پس از آن به هند نیز تحت عنوان خط لوله صلح نیزسال‌هاست که میان ایران و پاکستان مطرح شده و البته به سبب عدم تعهدات طرف پاکستانی، این نیز به سرانجام نرسید.

اما نقطه مشترک عدم تحقق این برنامه های صادراتی، مسائل سیاسی است که متاسفانه طی دو دهه گذشته روابط و تعاملات ایران و همسایگانش را به چالش کشیده و فصل سرد روابطشان بسیار طولانی شده است. اگر امروز برخی همسایگان به سبب سهم خواهی بیشتر مانع از انتقال گاز ایران به اروپا هستند و تحریم ها نیز آن را تشدید کرده اند، حداقل باید روابط با کشورهای همجوار را بهبود بخشیم و از بازار انرژی حاضر و آماده آنها غافل نمانیم. مطمئنا لابی های مختلفی برای حذف ایران از بازار انرژی جهان فعال است و طرح های جایگزین را با هزینه های بسیار بالاتر به همسایگان ما تحمیل می کنند، اما این وظیفه ماست که به عنوان یک قطب انرژی در منطقه وجهان با فعالیت مستمر دیپلماتیک و برنامه های بلند مدت مانع از این کارشکنی ها شویم.