تهدید فرونشست زمین بیخ گوش آذربایجان غربی؛ ۲دشت فوق بحرانی شد

*سکینه اسمی
برداشت بیش از حدمجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات  ۲ دشت پهناور، آذربایجان غربی را در معرض فوق بحرانی و بحرانی فرونشست زمین قرار داده است.
در حال حاضر سه دشت پهناور ارومیه، خوی و سلماس در آذربایجان غربی با خطر فرونشست زمین دست و پنجه نرم می‌کنند و وضعیت دشت سلماس و کهریز فوق بحرانی و بحرانی است و با توجه به تحقیقات و بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی کشور، به علت خشکسالی‌های پیاپی و تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر نرخ فرونشست زمین در کشور و مناطقی از استان آذربایجان غربی افزایش یافته است.
پدیده فرونشست زمین که بر اساس مطالعات زمین شناسی به مرگ پنهان زمین مشهور است، یکی از مخاطرات مهم برای طبیعت و انسان است و در حال حاضر این پدیده زیر ساخت‌های شهری و برون شهری، راه‌ها و دیگر زیرساخت‌ها را در سه دشت پهناور آذربایجان‌غربی را تهدید می‌کند.
آذربایجان غربی این استان ۲۳ محدوده مطالعاتی حوزه آب دارد که از این تعداد، ۱۶ محدوده ممنوعه بوده و هفت منطقه آزاد است، کارشناسان معتقد هستند برای مقابله با پدیده‌های خطرناکی همچون فرونشست زمین، تقویت آبخوان‌ها و جلوگیری از فرسایش خاک باید در اولویت کارهای اجرایی قرار گیرد.
دیده فرونشست زمین در آذربایجان غربی میانگین حدود ۷ سانتی متر است که این میزان در دشت‌های سلماس به حدود ۱۵ سانتی متر رسیده و منطقه را با وضعیت فوق بحرانی مواجه کرده است.
 فرونشست زمین در دشت‌های سلماس و کهریز محرز شده است
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در خصوص آخرین وضعیت فرونشست زمین در استان گفت: در استان آذربایجان غربی تا سال ۱۴۰۳ پدیده فرونشست در دشت‌های سلماس و کهریز مشهود و محرز است و در بقیه دشت‌های استان تاکنون ایستگاههای شبکه سنجش منابع آب، پدیده فوق را به طور محسوس نشان نداده‌اند.
عباس محمدی در گفت و گو با مهر در خصوص وضعیت بحرانی فرونشست زمین در دشت سلماس اظهار کرد: با توجه به بازدیدهای دوره‌ای صورت گرفته در سطح دشت سلماس، فرونشست زمین در تعدادی از چاه‌های پیزومتیرحاشیه شرقی آبخوان سلماس (حاشیه دریاچه ارومیه) اتفاق افتاده است که در اصطلاح  به پدیده «رشد چاه یا لوله زائی» معروف است.
وی ادامه داد: شروع فرونشست در دشت سلماس از سال ۱۳۹۵ شروع شده و در سال‌های بعد بر وسعت و میزان فرونشست افزایش یافته است، پدیده فرونشست زمین در آذربایجان غربی میانگین حدود ۷ سانتی متر است که این میزان در دشت‌های سلماس به حدود  ۱۵ سانتی متر رسیده و منطقه را با وضعیت فوق بحرانی مواجه کرده است.
محمدی خاطرنشان کرد:بر اساس گزارش‌های موجود، پمپاژ بی رویه آب و برداشت‌های غیر مجاز باعث شده که دشت سلماس به وضعیت فوق بحرانی فرونشست برسد و در این بخش افت متوسط آبخوان حدود ۱۸ سانتی متر است و سالیانه در حدود ۵ میلیون متر مکعب کسری مخزن داریم.
وی تاکید کرد: توسعه طرح‌های آبیاری نوین، پرکردن چاه‌های کشاورزی غیر مجاز و مدیریت بهینه مصرف آب می‌تواند نقش مهمی در عدم فرونشست زمین در دشت‌های سلماس داشته باشد.
 میزان کسری آبخوان و اضافه برداشت ۳۲ میلیون مترمکعبی آب از چاه‌های آذربایجان غربی
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی از کسری آبخوان و اضافه برداشت ۳۲ میلیون مترمکعبی آب از چاه‌های استان خبر داد و گفت: سلماس، خوی، ارومیه و میاندوآب بیشترین میزان ممنوعیت را دارند به طوری که در این مناطق، مجوز چاه برای کشاورزی صادر نمی‌شود ولی برای آب شرب و صنایع کم آب بر مشکلی در این خصوص وجود ندارد.
وی در خصوص فرونشست زمین در دشت کهریز در حاشیه غربی دریاچه ارومیه نیز عنوان کرد: دشت کهریز در حاشیه غربی دریاچه ارومیه و در بین محدوده‌ای مطالعاتی ارومیه و سلماس واقع شده است. با توجه به سوابق و اطلاعات حاصل از بازدیدهای دوره‌ای در سطح دشت کهریز که نشان از وجود پدیده فرونشست در حواشی تعدادی از چاه‌های پیزومتر حاشیه شرقی آبخوان کهریز بوده و منجر به پدیده رشد چاه و لوله زائی شده است.
 افت سطح آب زیرزمینی ۲۲.۱۶ متری در دشت‌های سلماس و کهریز
محمدی در خصوص علت فرونشست در دشت‌های استان گفت: علت فرونشست در دشت‌های سلماس و کهریز عمدتاً به پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی است به طوری که بر اساس اندازه گیری سطح آب چاه‌های پیزومتر، در دشت سلماس تا پایان سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ افت سطح آب زیرزمینی برابر
 ۲۲.۱۶ متر اتفاق افتاده که بیشترین رقم در بین آبخوان‌های استان است و این رقم در آبخوان دشت کهریز نیز تا پایان سال آبی گذشته برابر ۹.۱۶ متر ثبت شده است.
وی با بیان اینکه در استان آذربایجان غربی پدیده فرونشست هم از نظر گستردگی و هم از نظر میزان فرونشست نسبت به اکثر استان‌های کشور اندک است، گفت: این میزان فرونشست نیز خطرناک است و ضمن اعلام وضعیت هشدار، باید تدابیر لازم در جهت کنترل این مخاطره در نظر گرفته می‌شود.
 فرونشست زمین در سلماس به ۱۵ سانتی متر رسید
معاون عمرانی و برنامه ریزی فرمانداری سلماس در این زمینه گفت: فرونشست زمین پدیده تقریباً نوظهوری است که بیش از ۱۵۰ کشور از جمله ایران با آن درگیر هستند؛ بر اساس اعلام مجامع بین المللی فرونشست سالانه ۴ میلیمتر از زمین بحران است؛ در حالی که فرونشست زمین در سلماس به بیش از  ۱۵ سانتی متر رسیده است.
توحید معصوم زادگان افزود:برای مقابله با این پدیده ۳ میلیارد تومان در مرحله اول اعتبار مصوب شده که در صورت تخصیص عملیات آبخیزداری را شروع خواهیم کرد.
مدیر امور منابع طبیعی و آبخیزداری سلماس نیز کل عرصه دشت سلماس را ۶۱۰ کیلومتر مربع اعلام کرد و گفت: سه شهر ارومیه سلماس خوی با این پدیده مواجه هستند که دشت سلماس رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
لیدا فرمنش گفت: ١٤٠ کیلومتر مربع از دشت‌های سلماس به طرف آذربایجان شرقی در معرض فرونشست زمین قرار گرفته است که میزان فرونشست زمین در سلماس در منطقه لکستان کاملاً محسوس است.