دام مازاد و خشکسالی؛ زنگ خطر برای مراتع خراسان جنوبی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری  خراسان جنوبی گفت: خشکسالی‌های پیاپی و چرای بی‌ضابطه زنگ خطر جدی برای مراتع استان است‌.
علیرضا نصرآبادی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد:بیش از ۹۶ درصد مساحت استان خراسان جنوبی را عرصه‌های منابع طبیعی شامل جنگل‌ها، مراتع و پدیده‌های بیابانی تشکیل می‌دهد.
وی افزود:مراتع استان با مساحت ۸ میلیون و  ۴۸۵ هزار و ۷۴ هکتار شامل مراتع متراکم (۶۲۷۸ هکتار)، نیمه‌متراکم (۹۳۹ هزار و ۶۶۶ هکتار) و کم‌تراکم (۷ میلیون و ۵۳۹ هزار و ۱۳۰ هکتار) هستند.
وی درباره گونه‌های مرتعی غالب استان گفت: درمنه دشتی، درمنه کوهی، قیچ، تاغ، پرند، آتریپلکس، اسکنبیل، چوبک، کلاه میر حسن و گونه‌های دارویی-صنعتی همچون آنغوزه، وشا، آویشن و کما از مهم‌ترین گونه‌های بومی مراتع استان به شمار می‌روند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی ادامه داد: کاهش شدید نزولات جوی طی سال‌های اخیر باعث افت چشمگیر توان تولید علوفه در مراتع شده است؛ این کاهش هم در کمیت و هم در کیفیت و ارزش غذایی علوفه تأثیر منفی گذاشته است.
به گفته وی، در شرایط عادی، علوفه تولیدی مراتع استان پاسخگوی نیاز غذایی حدود ۱.۵۱۱ میلیون واحد دامی به مدت ۱۰ ماه در سال است، اما هم‌اکنون حدود ۲.۲ میلیون واحد دامی به مراتع متکی هستند که ۷۰۰ هزار واحد دامی بیش از ظرفیت مراتع است. این مسئله باعث کمبود ۴۲۰ هزار تُن علوفه خشک در شرایط عادی شده است.
نصرآبادی افزود:در شرایط خشکسالی، ظرفیت مراتع تنها پاسخگوی حدود ۱.۰۷ میلیون واحد دامی است و در نتیجه حدود ۱.۱۳ میلیون واحد دامی مازاد بر ظرفیت مراتع وجود دارد که کسری علوفه را به ۵۷۶ هزار تُن می‌رساند.
وی با اشاره به کاهش ۲۰ میلی‌متری بارندگی در سال زراعی جاری نسبت به میانگین، گفت: این کاهش منجر به افت ۱۳۵ میلیون و ۷۶۱ هزار و ۱۸۴ کیلوگرمی تولید علوفه در مراتع استان
شده است. بیشترین کاهش در شهرستان‌های فردوس، بیرجند، طبس، نهبندان و خوسف گزارش شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، برنامه‌های احیایی منابع طبیعی را شامل ذخیره نزولات آسمانی همراه با بذرپاشی، نهال‌کاری، تولید نهال مرتعی، عملیات مدیریت مرتع مانند تأمین آب دام، احداث آبشخور، منبع ذخیره آب و قرق عنوان کرد.
وی خشکسالی را عامل اصلی تخریب مراتع دانست و تأکید کرد: خشکسالی موجب کاهش پوشش گیاهی، زادآوری، تراکم، دوره چرا و خوشخوراکی، افزایش بیماری‌ها و گسترش گیاهان مهاجم می‌شود. همچنین در خاک باعث افزایش فرسایش و کاهش حاصلخیزی شده و در انسان، فقر، بیکاری، افزایش هزینه‌ها و مهاجرت را به دنبال دارد.
نصرآبادی گفت: نخستین و کم‌هزینه‌ترین گام در مدیریت پایدار مراتع، مدیریت مؤثر چرای دام بر اساس ظرفیت مراتع و رعایت مفاد پروانه‌های چراست. نظارت مستمر بر ورود دام‌ها در چارچوب پروانه‌ها از سوی یگان حفاظت منابع طبیعی انجام می‌شود.
وی درباره طرح‌های مرتعداری مشارکتی بیان کرد:این طرح‌ها با هدف حفظ، احیا، اصلاح، توسعه و بهره‌برداری اصولی از مراتع، ضمن ارتقای تولید و ظرفیت مراتع، به بهبود معیشت خانوارهای بهره‌بردار کمک می‌کنند.در این چارچوب، صدور پروانه‌های چرا و انعقاد قراردادهای احاله مدیریت مراتع با مجریان انجام می‌شود.
نصرآبادی گفت:در حال حاضر مراتع استان سالانه به‌طور متوسط ۴۷۹ هزار تُن علوفه تولید می‌کنند که ارزش اقتصادی آن بالغ بر ۳۷۸۸۹ میلیارد ریال است. علاوه بر آن، بهره‌برداری از گیاهان دارویی و صنعتی و ظرفیت‌هایی مانند زنبورداری، زراعت چوب و  انرژی‌های نو می‌تواند سهم مهمی در معیشت بهره‌برداران داشته باشد.
وی با اشاره به نقش زنان در احیای مراتع گفت:زنان روستایی و عشایری در تولید نهال، جمع‌آوری بذر، اجرای عملیات بوته‌کاری و شرکت در آموزش‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند و نقش آن‌ها در توسعه و حفاظت از منابع طبیعی باید تقویت شود.
نصرآبادی نبود زیرساخت برای استفاده از فناوری‌های نوین در پایش مراتع را از چالش‌ها دانست و افزود: در حال حاضر، استفاده از فناوری ممکن است اما تحقق آن نیازمند زیرساخت است.