اقتصاد بدون نفت چطور عمل می کند؟

hossein.parsatabar@gmail.com
اقتصاد بدون نفت از آرزوهای دیرینه ایران طی نیم قرن اخیر بوده است. اما این موضوع هر زمان که دسترسی ما به نفت و درآمدهای ارزی آن بیشتر شد، فاصله بیشتری تا تحقق پیدا کرد. زمانی به دنبال بستن درب چاه های نفت بودیم، و زمانی هم با افزایش قیمت نفت به بالای 100 دلار، نجومی ترین درآمدهای نفتی تاریخ ایران را بدون هیچ ابایی خرج کردیم. اما نه آروزی بستن چاه ها ما را به مقصود رساند، و نه درآمدهای نجومی آن زمینه را برای بهبود اقتصاد بدون نفت فراهم کرد.
اما در این بین تنها چیزی که ما را از درآمدهای نفتی دور ساخته "اجبار تحریم ها" بوده است. به عبارتی تنها عامل کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی، عدم دسترسی به بازار فروش و درآمدهای ارزی توسط تحریم های بین المللی بوده است. وصد البته که این روش موجب بروز مشکلات و فشارهای فراوان برای کشور و ملت گردیده است.
درهمین راستا در بیان کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی آمده است که:« ما توانستیم با کاهش هزینه‌های ملی و افزایش درآمدها نسبت به مدیریت بودجه و تحقق آن اقدام کنیم. همچنین با اصلاحات ساختار بودجه وابستگی بودجه ایران به نفت بسیار کم و به طور تقریبی صفر شده است.»
ابتدا به امر باید بر تاثیر منفی تحریم های ظالمانه علیه منافع کشور و ملتمان صحه گذاشت و با حمایت جدی از اقتصاد و فعالان اقتصادی و مجریان اقتصادی کشور، مسیر پیش رو را طی کرد. اما بیان چند نکته لازم و قابل تامل است.
ابتدا باید به آمار کاهش درآمدهای نفتی توجه داشت. به عبارتی ما در طی یک پروسه چند ساله وابستگی بودجه کشور را از سه میلیون بشکه به
 300 هزار بشکه و به قولی صفر رسانده ایم.
 این به معنای آن است که ما طی این سال ها باید بنیه اقتصاد کشور را به گونه ای تقویت کرده باشیم که
جبران کننده درآمد سه میلیون بشکه در روز باشد. این تأمین و جایگزینی منابع قطع به یقین که از
سرمایه گذاری خارجی تأمین نشده است.
چرا که تمامی شرکت ها و صنایع بزرگ دنیا از بابت
تحریم های آمریکا با ما قطع رابطه کرده اند. پس
می ماند اقتصاد داخلی و اصلاح ساختار بودجه ریزی، که باید جبران کننده بودجه بدون نفت باشد.
حال باید نگاهی به وضعیت اقتصاد داخلی کشور داشته باشیم. عدم وابستگی به نفت یعنی رشد اقتصاد تولید محور و افزایش سرمایه گذاری های داخلی در حوزه های مختلف اقتصادی. آیا امروز ما شاهد چنین امری در کشور هستیم؟! آمارهای بیکاری و تعطیلی واحدهای تولیدی و صنعتی تضاد قابل تاملی با اقتصاد بدون نفت دارد!
از سوی دیگر بحث اصلاح ساختار بودجه به عنوان راهکاری برای کاهش وابستگی به نفت مطرح شده است. این اصلاح ساختار در تعدیل و کاهش کدام ردیف های بودجه اعمال شده است که توانسته وابستگی بودجه کل کشور را درحد صفر
برساند؟!
لذا اینجا ابهامات و تاملات جدی برای مردم پیش می آید که قرار است چطور جبران درآمدهای نفتی و کسری بودجه صورت خواهد گرفت. خیلی ساده در تصور افراد این فرضیه پیش خواهد آمد که کمبودها باید از سوی مردم تأمین شود. مسائلی همچون مالیات، عوارض های مختلف، بازار ارز و طلا، احتمالاً افزایش قیمت سوخت و... موضوعاتی است که در ذهن تمام کسانی که علم اقتصاد هم نخوانده اند شکل می گیرد و انتظار پاسخ وجود دارد.
به همین سبب اگر این عدم وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی به صورت اصولی و علمی میسر شده است، باید به عنوان یک دستاورد ملی مورد تقدیر قرار گیرد. اما باید به مردم توضیح داد که این ادعا چطور وچگونه میسر و محقق شده است. مردم حق دارند در مورد وضعیت مالی کشورشان و خصوصاً اقتصاد داخلی مطلع باشند و سیاست های اجرایی دولت در این زمینه را بدانند.