خشکسالی و لزوم رویکرد به کشت گلخانه‌ای

در کنارعامل بسیارنگران‌کننده خشکسالی و کم‌بارشی، سدسازی‌های نیزبی‌رویه از یک سو موجب افزایش تنش‌های آبی شده و از سوی دیگر ماندن طولانی‌مدت آب در پشت سدها، روی تبخیر بیش از حد آب در اثر گرمای بی‌سابقه تاثیر گذاشته است. از این‌رو، علاوه بر بروز معضل در تهیه آب شرب، کشاورزی کشور نیز به مخاطره افتاده است. در این میان بر مسئولان ذیربط است که هم در پی مدیریت بهینه آب باشند و فکری برای بهینه‌سازی و استفاده از روش‌های نوین کشاورزی کنند. طبق برآورد اخیر «موسسه منابع جهان»، ایران در کنار قطر، اسرائیل و لبنان در صدر کشورهایی‌ قرار دارد که با یک «بحران فوق‌العاده» در زمینه آب دست به گریبان است و در لبه «روز آخر» قرار گرفته‌، یعنی روزی که منابع آبی در آن ممکن است به پایان برسد. برآورد تازه که در «اطلس خطرات آبی» موسسه پژوهشی منتشر شده، ایران را در رده چهارم کشورهای نزدیک به «روز آخر» قرار داده ‌است.
به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت موجود، کشت گلخانه‌ای در بحران آب فعلی کشورمان اهمیت زیادی داشته باشد، اما بررسی کشت و تولید محصولات گلخانه‌ای ما را متوجه توسعه ناموزون و نامتعادل و نابرابری‌های منطقه‌ای می‌کند. اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزییکی از مسئله‌های مهم برای مواجهه با این بحران است. کارشناسان مختلف و سیاست‌گذاران پیشنهادهای مختلفی دارند؛ از منع کشت برخی محصولات هم‌چون برنج یا هندوانه تا روی آوردن به روش‌های بهینه آب‌یاری و کشت‌و‌کار و بهره بردن از فناوری‌های جدید. بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۶، 6/17 درصد و در سال ۱۳۹۸، 7/17 از کل شاغلان در ایران در بخش کشاورزی مشغول بوده‌اند، این آمار برای جهان 5/26 درصد توسط بانک جهانی در سال ۲۰۱۶ اعلام شده است .
اما خشکسالی‌‌های مداوم در دهه‌های اخیر و نیز استفاده‌ی بی‌رویه از منابع آبی در بخش کشاورزی جهت تامین نیازمندی‌های داخلی و هم‌چنین ارزآوری کشاورزی در صورت کمبود صادرات نفتی در مقابل تحریم‌ها،برخی مسئولان را به فکر تغییر الگوی کشت و افزایش بهره‌وری از خاک و آب وا داشته. چنانچه طبق سالنامه‌های جهاد کشاورزی از سال زراعی ۸۴-۱۳۸۳ تا سال زراعی ۹۷-۱۳۹۶ شاهد کاهش تقریبا2/1 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی هستیم که عمده دلیل آن خشکسالی‌های دهه‌های اخیراست.
کشت گلخانه‌اییکی از روش‌هایی است که در راستای مقابله با خشکسالی و افزایش بهره‌وری آب و خاک در ایران طی سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته. سازمان مركزی تعاون روستايی ايران در کتابچه‌ای با عنوان «کشت گلخانه‌ای؛یک انتخاب یایک راهبرد» که در سال ۱۳۹۵ منتشر کرده، اشاره می‌کند که: «سازمان مرکزی تعاون روستایی همراه با سیاست‌های کلان وزارت متبوع، نهایت تلاش خود را برای تشکیل و تسریع فعالیت‌ها خصوصا در زمینه ایجاد، توسعه و تجهیز گلخانه‌ها و افزایش تولیدات آن‌ها در سطح شبکه اتحادیه‌ها و تعاونی‌های تحت پوشش، به ویژه در استان‌های خشک، نیمه خشک و کم آب در مرکز، جنوب و شرق کشور به کار خواهد بست.»
پژوهشگران «موسسه منابع جهان» نیز می‌گویند با سرمایه‌گذاری در مدیریت منابع آب می‌توان از مشکلات کاست. به گفته این موسسه «سه راه در دسترس» برای مقابله با مشکلات ناشی از بحران آب وجود دارد: افزایش ثمردهی کشاورزی- از بذرهایی که به آب کمتری نیاز دارند-، بهبود فناوری‌های کشاورزی؛ سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های «خاکستری» مانند لوله‌کشی مناسب و زیرساخت‌های «سبز» مانند تالاب‌ها یا حوضه‌های آبخیزداری سالم که می‌تواندهم با کمبود آب و هم مشکل ناشی از آلودگی آب مقابله کند؛ و در نهایت تغییر نگرش استفاده دوباره و بازیافت آب. «باید این رویکرد که آب استفاده‌ شده دیگر قابل بازیافت نیست را به فراموشی سپرد». با برخورد درست و استفاده دوباره از آب می‌توان منابع آبی «جدیدی» را به‌وجود آورد.
کشت گلخانه‌ای شامل تولید محصولات باغی در فضای محافظت شده گلخانه است که به ارتقاء شرایط کشت، محافظت محصول در برابر آفات، بیماری‌ها و تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند.اولین مورد در رابطه با کشت گلخانه‌ای تولید محصول بیشتر است که مزایای تجاری دارد. کشت در گلخانه‌ها شرایط بهینه و رشد خوب محصول را تضمین می‌کند.هنگامی‌که یک کشاورز کشت گلخانه‌ای را انتخاب می‌کند، مشکلات احتمالی ناشی از مثلاً افزایش شدید دما یایک دوره خشکسالی را که باعث تنش در محصولات می‌شوند کاهش می‌دهد؛ در گلخانه شرایط را می‌توان تنظیم کرد.کشت در فضای کنترل شده گلخانه به سبب مناسب بودن شرایط محیطی به طور میانگین تا ۱۰ برابر بازده بیشتر در واحد سطح نسبت به کشت در فضای باز را خواهد داشت.در کشت‌های گلخانه‌ای به سبب بسته بودن محیط هدررفت آب از راه‌های مختلف تبخیر و… کاهش بسیاریافته و با استفاده از روش‌های مکانیزه آبیاری همانند بوم آبیاری، نوارآبیاری و… مصرف آب به حداقل میرسد.