چرا مهاجرت نخبگان در سال اخیر کاهش یافته است؟

طی سال‌های گذشته، آمار مهاجرت و خروج نخبگان از کشور رو به افزایش بود؛ چنانچه بر اساس آماری که معاون وزیر امورخارجه اعلام کرده، در چندسال اخیر، فقط 400 هزارنفرایرانی، مقیم کشورکانادا شده‌اند، این فقط تعداد افرادی است که به این کشور مهاجرت کرده‌اند، در حالی‌که روند خروج نخبگان که بیشتر مربوط به رشته‌های مهندسی و علوم پایه است، و مهاجرت آنان به دیگر کشورها نیز از آمار بالایی برخوردار است . اما البته از سوی دیگر و براساس سخنان رئیس بنیاد ملی نخبگان، امسال کشور با کاهش خروج نخبگان مواجه بوده است. البته که این وضعیت را نمی‌توان تک بعدی نگریست و آن‌را تنها مربوط به روش‌های جذب و شیوه‌های جذاب نگاهداشتن این فرزندان نخبه توسط سازمان‌ها و نهادهای دانش‌بنیان دانست، که اگر چنین بود، در طول این سال‌ها باید از تعداد خروجی نخبگان کاسته می‌شد که نشد. یکی از عمده دلایل کاهش خروج نخبگان از کشور، اگر به آن از زوایای دیگری نگاه کنیم؛ عدم پرواز به کشورهای مختلف به دلیل شیوع کروناویروس بوده است؛ عاملی بسیار مهم که بر ارتباط کشورها با یکدیگر تاثیر بسیاری گذاشت، چنانچه حتی صنعت گردشگری را نیز با مخاطراتی مواجه کرد. در واقع با توجه به شرایط اقتصادی کشور و تا حدودی عدم توجه برخی دستگاه‌ها و مسئولان در به کارگیری نخبگان و امتیازدهی خاص به آنان که یک روش جهانی است؛ چنین نیست که خود نخبگان از مهاجرت خودداری کرده باشند-که ای‌کاش چنین بود و چنین بشود- عمده‌ترین دلیل این کاهش، عدم پروازها و عدم صدور ویزا بوده است. این‌را هم داشته باشیم که با گران شدن ارز، بسیاری از خانواده‌ها، توان فرستادن فرزندان خود به خارج از کشور را ندارند. طبعا دو دلیل پاندمی کروناویروس و گرانی ارز، امسال هم از مهاجرت نخبه و غیرنخبه کاسته و هم در برخی موارد موجب مهاجرت معکوس نیز شده است، چراکه گرانی ارز، موجب شده خانواده‌ها نتوانند فرزندان مشغول به تحصیل خود در خارج از کشور را از نظرمالی حمایت کنند و آنان ناگزیرتوسط پروازهای اضطراری برای بازگرداندن اتباع کشور و مسافران، بازگشته‌اند.
از برخی از مسئولان که با نگاهی خوشبینانه و یکسویه به مسئله کاهش مهاجرت می‌نگرند، انتظار می‌رود تمام عوامل موثر در این اتفاق را در نظر داشته و برای برنامه‌ریزی‌های آینده از این چندسویه نگری و تحلیل عوامل مختلف در رفتن‌وبازگشتن نخبگان، استفاده کنند.
یکی از جالب ترین روش‎های دانشگاه‎های کشورهای توسعه یافته این است که معمولا نخبگانی را جذب می‌کنند که در رشته‌های فنی-مهندسی تحصیل کرده‌اند، دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌های کشورهای غربی، اغلب مملو از دانشجویان و متخصصان نخبه آسیایی و البته ایرانی در رشته‌های فنی-مهندسی هستند، در حالی‌که فرزندان و دانشجویان خود آنان بیشتر تمایل دارند در رشته‌های علوم انسانی از جمله علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، انسان‌شناسی و ... تحصیل کنند؛ چراکه این کشورها به تجربه دریافته‌اند رشته‌های علوم انسانی برای ایجاد روابط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی مختلف بسیار لازم‌اند و ترجیح می‌دهند متخصصان این رشته، از فرزندان کشور خودشان باشند. و در عوض در رشته‌های فنی-مهندسی از محصولات آماده کشورهای جهان سوم استفاده می‌کنند؛ این محصولات همان نخبگانی هستند که کشور و خانواده‌ها برای رشد و تربیت و تحصیل آنان هزینه بسیار کرده و در نهایت این متخصصان را حاضر و آماده تحویل کشورهای توسعه‌یافته می‌دهند. انتظار یک جامعه رو به رشد ازاین برخی مسئولان که از کاهش مهاجرت سخن می‌گویند این است که متوجه آثار و عواقب و سنخ و جنس چنین مهاجرت‌ها و تاثیر نهایی آن بر فرهنگ و سیاست و اقتصاد کشور باشد.    

a.f.far99@gmail.com